Audioapparatuur

Roon Labs: het gemak dient de mens

© Aart van der wal, mei 2018

Wie een grote verzameling lp's of cd's (beide kan natuurlijk ook) heeft, kent de twee grootste bezwaren ervan: de ruimte die erdoor wordt ingenomen en de slechte doorzoekbaarheid ervan. Het eerste is onoplosbaar, het tweede kan enigszins in toom worden gehouden door een efficiënt archiefsysteem. Ik zal zeker de enige niet zijn geweest die In de jaren zestig daarvoor een kaartenbak gebruikte om later over te schakelen naar Excel.

Zoekt en gij zult vinden.
Het meest voor de hand lag een systeem dat het ingevoerde nummer, eventueel nog voorzien van een of meer letters uit het alfabet, koppelde aan de daarmee overeenkomende plek in rek of kast. Bij lp's was het terugvinden wat lastiger dan bij cd's, want op de rug van een platenhoes was voor een etiket nu eenmaal geen ruimte. Ik loste dat op mijn manier op door in de rekken en kasten meerdere scheidingsschotten aan te brengen. Die namen dan wel een deel van de toch al schaarse ruimte in beslag, maar het maakte het zoeken wel iets eenvoudiger. Met de komst van de cd kwam er enigszins verlichting, omdat op de rug ervan wel plaats was voor een - zij het klein - etiketje.

Ik wist dus dat op C21 die bewuste opname stond van Beethovens Vijfde symfonie onder leiding van Hans Schmidt-Isserstedt (en daarmee dan gelijk de Achtste). En dat ik op EE55 die ouverture Anacreon van Cherubini wel kon vinden. Maar zo'n systeem vereiste uiteraard wel enige zelfdiscipline. Iedere nieuwe aankoop moest namelijk vergezeld gaan van een invuloefening, met niet alleen componist en titel, maar ook wie wat uitvoerde, en al helemaal als sprake was van meerdere uitvoeringen van hetzelfde werk (wat vaak het geval was, en zeker bij verzamelalbums). Maar alle inspanningen ten spijt bleef het desondanks tobben.

Als recensent was je helemaal slecht af. Wat een tijd ging er niet verloren met het zoeken naar verschillende uitvoeringen van hetzelfde werk! Met een met de pen ingevuld kaartje op de tijdelijk opengevallen plek om later de lp of cd weer op dezelfde plaats te kunnen terugzetten. Wat een gedoe was dat!

Maar hoe het ook zij, wie goed administreert en navenant opbergt vindt alles wat daarmee rechtstreeks (maar soms ook indirect) verband houdt altijd terug. Dat gold in het al lang vervlogen tijdperk zonder en dat geldt in het huidige tijdperk van de computer. Het is daardoor, dankzij de digitalisering, heel wat gemakkelijker geworden. Muziek is niet alleen gedigitaliseerd (met cd of download nog steeds als belangrijkste bron), maar ook het administreren ervan (in Excel, Access of daarmee vergelijkbare software).

Twee winkels in Dordrecht
Het is alweer enige tijd terug dat ik in Dordrecht de cd-winkel van Sander Mijnster bezocht: de 'Muziekdragerij' aan de Voorstraat, op nummer 435. Ik zag een enorme collectie, om de vingers bij af te likken. Maar helaas, volgens Sander zat daar geen muziek meer in. Ja, hij had kort geleden nog wel het Algemeen Dagblad 'gehaald', maar niet met positief nieuws. Sander ging stoppen, een weloverwogen besluit. Zeker, in het begin ging het prima, liep de winkel zelfs als een tierelier, maar de laatste twee jaar kwamen er steeds minder kopers. De oorzaak volgens Sander: de mensen kochten steeds minder of helemaal geen cd's meer, muziek kon voor een habbekrats of zelfs gratis worden gestreamd, met Spotify als belangrijkste gangmaker. Een paar deuren verder, op nummer 435, nog een cd-winkel, die van Bart van Nes. Hij zag het echter nog wel zitten, bleef op zijn stek, stond zelfs op het punt om te verhuizen naar een nog betere locatie, aan de Voorstraat 463a, een naar zijn zeggen heel leuk pandje. Zijn conclusie: in Dordrecht is de wereld van de klassieke muziek een kleine. Voor twee soortgelijke winkels was eenvoudig geen plaats.

Het gemak dient de mens
Daarmee is de vinger op de zere plek van de cd-handel gelegd. Het belang van de 'hardware', de cd, is door de sterke opkomst van de muziekdiensten behoorlijk uitgehold. Streaming gooide de knuppel in het cd-hok. U kunt er al het een en ander over lezen in de drie artikelen die aan dit fenomeen zijn gewijd: 'Van His Master's Voice naar His Master's Choice' (u vindt ze in de rubriek audiotechniek).

Natuurlijk, ook streaming kent zijn voor- en tegenstanders, maar een onloochenbaar feit is wel dat - afgezien van de haalbare of onhaalbare geluidskwaliteit - het, bezien vanuit het oogpunt van de gemiddelde muziekconsument, wel een heel gemakkelijk te gebruiken en te onderhouden medium is, hij er feitelijk geen omkijken naar heeft, Muziek die, simpel samengevat, bijna gebruiksklaar uit het stopcontact komt, een onoverzienbaar aanbod. Daarin snel de weg vinden blijkt ook vandaag een crime, waarbij de nog steeds gebrekkige zoekfunctie (Spotify, Qobuz zijn op dit terrein behoorlijk hardleers) het er niet gemakkelijker op maakt. En ja, de geluidskwaliteit die Spotify in de aanbieding heeft is zeker niet 'top of the bill' (dat is die 'bill' overigens ook niet, met € 9,99 of, eerlijker, € 10,= per maand; of zelfs gratis, wie minder hecht aan de nog mindere geluidskwaliteit en opdringerige reclame). Op zijn best pseudo MP3, maar wie het gemak niet tot hoogste goed heeft verheven zal zelfs met deze inmiddels heel stevig uit de kluiten gewassen muziekdienst best tevreden zijn. Wie de hoogst haalbare geluidskwaliteit nastreeft, zoekt zijn heil uiteraard elders (ook hierover vindt u zo het een en ander in de reeds aangehaalde drie artikelen).

Digitale muziekbibliotheek
Er zijn allerhande streaming-alternatieven, maar we hebben uiteraard ook nog de eigen collectie. Wat doen we, afhankelijk van de omvang, daarmee? Een aantal muziekvrienden nam enige tijd geleden het kloeke besluit om - ondanks de streaming-faciliteiten - die toch maar in een digitale muziekbibliotheek onder te brengen en de cd's vervolgens te verkopen. Met daarbij het achterliggend idee niet alleen afhankelijk te willen zijn van online-diensten, maar ook het feit dat veel opnamen (nog) niet in hun aanbod waren opgenomen.

More space, less sweat', hoorde ik een ervan zeggen. Ik zag het eerste, maar niet zo goed het tweede. En over dat 'more space' ga ik u nu eerst berichten, met in de voorste gelederen het Britse systeem dat onder de merknaam 'Roon' al geruime tijd geleden op de markt is gebracht. En nee, het is niet gratis; maar daarover later meer.

Eerst nog even dit: klassieke muziek eist per definitie (en dat mag zelfs letterlijk worden opgevat!) een hogere geluidskwaliteit dan (elektronisch gemanipuleerde) popmuziek. De liefhebber van klassieke muziek moet dus, wil hij optimaal van zijn liefhebberij kunnen genieten, zowel goede weergaveapparatuur in huis hebben als veel aandacht schenken aan de muziekbron zelf, om het even of dit de lp, de cd, zelfs die stokoude cassettebandjes of streaming betreft. Ook in dit geval geldt: 'Penny wise, pounds foolish'.

Het Meridian Sooloos Control 15 systeem

Roon
Roon is van het Britse Roon Labs, met als hoofdrolspelers Rob Darling en Enno Vandermeer die alweer lang geleden aan de wieg stonden van het bekende Sooloos. Roon mag dan qua merknaam niet prompt tot de verbeelding spreken, het is wel een belangrijke speler in het streaming-Mekka, waarbij het primair gaat om inhoud en prijs. Om met het eerste te beginnen: audio-importeur Viertron was zo vriendelijk mij een proefabonnement te bezorgen om het softwarepakket van Roon uitvoerig aan de tand te kunnen voelen. Op de site van Viertron valt hierover te lezen: 'Roon [...] maakt binnen je netwerk contact met opgeslagen muziek en maakt hier een op vele manieren toegankelijk overzicht van. Vervolgens maakt Roon contact in je netwerk met apparaten die het kan gebruiken om de muziek mee af te spelen, multi zone dus. Vanaf het begin zijn dat Meridian, Sooloos en Devialet en een aantal dlna/UPnP apparaten waaronder Casatunes. Vele andere producten die met Roon kunnen spelen zijn in de afgelopen maanden toegevoegd, waaronder AirPlay, Sonos, Blusound en Mytek. Kijk voor een compleet overzicht op roonlabs.com/partners.html'.

Werkelijk, een kind kan de was doen
Bij Roon draait het, zoals bij alle soortgelijke softwareprogramma's, om het op een zo efficiënt (lees krachtig) mogelijke manier toegankelijk maken van muziek. De digitale toegangspoort dus tot primair de eigen, aangelegde muziekcollectie. U heeft het voorwerk gedaan of laten doen: de cd's zijn eerst geript, de bijbehorende metadata vervolgens op de interne of externe harde schijf opgeslagen. Het resultaat: er kan worden gezocht op componist, werk, genre, datum en uitvoering. Maar er is meer: aan die opgeslagen (basis)informatie over het album in de muziekbibliotheek kan de op het internet beschikbare informatie (waaronder de biografische gegevens van de desbetreffende artiest, maar bijvoorbeeld ook het cd-boekje in pdf) nog worden toegevoegd. Daarnaast kan er binnen het Roon-programma op eenvoudige wijze verbinding worden gemaakt met Tidal, de online muziekstreamer die vast onderdeel uitmaakt van de Roon-configuratie. En wie zin heeft kan ook nog een eigen 'radiostation' op basis van de eigen voorkeuren onderhouden. Handig.

Maar eerst die metadata.
Het is werkelijk ongelooflijk steeds weer te moeten ervaren hoe hardleers labels maar ook cd-producenten zijn. Wie erkent dat de zoekfunctie binnen een digitale muziekbibliotheek een grote toegevoegde waarde biedt, maar niet naar behoren de voorwaarden daarvoor schept, is volgens mij - en dan druk ik mij eufemistisch uit - niet bepaald 'goed bezig'. Iedere zoekfunctie staat of valt immers met de kwaliteit van de invoer. Als die niet op orde is, werkt de zoekfunctie niet naar behoren; of helemaal niet. Roon is in dit opzicht geen Google, die zelfs op basis van kreupele invoer vaak toch nog een behoorlijk zoekresultaat weet aan te bieden. Online-diensten als Spotify, Qobuz en Tidal komen daarbij zelfs niet eens in de buurt.

Met de komst van de cd in het begin van de jaren tachtig kwamen ook de metadata: de op de cd tevens vastgelegde gegevens omtrent componist, werk, uitvoerenden, genre en datum. Niet alleen handig met het oog op display-informatie, maar ook om daarmee een (groeiende) verzameling goed in kaart te kunnen brengen. Metadata waren echter geen verplichting: het werd aan label of fabrikant overgelaten om die wel of niet op de cd te branden. Laat staan hoe die informatie eruit diende te zien.

Geen verplichting, geen enkel protocol. De uitkomst daarvan blijkt uit de tot wanhoop drijvende statistiek binnen mijn eigen muziekbibliotheek: van de ruim 10.000 albums die ik tot nut toe heb geript bleek 26% 'unknown' ofwel geen metadata te bevatten. Dat waren er dus 2600! Slechts 22% van het totaal - jawel, u leest het goed! - leverde de complete informatie. Maar - u leest het goed! - daarvan bleek slechts 8% echt foutloos! Over welke fouten hebben we het dan? Bovenaan het lijstje: verkeerd gespelde of incomplete namen van componisten, werken, uitvoerenden, menigmaal in de meest zotte variaties. Natuurlijk kan de verzamelaar het daarbij laten, de fouten voor lief nemen, maar dan komt hij later onherroepelijk op de koffie als de zoekfunctie niets kan beginnen met ene Betthofen. Of Stravss... Dit betekent dus ook dat wie zijn verzameling liever laat rippen door een daarin gespecialiseerd bedrijf nog steeds met die ontbrekende of slechte metadata blijft zitten. Het enige wat er op zit is zelf de foute gegevens corrigeren en wat ontbreekt zelf aanvullen. Monnikenwerk. Leerzaam, dat wel... Na eerst, 'voor de zekerheid', het softwareprogramma de opdracht te hebben gegeven om op het internet in de verschillende databases naar de ontbrekende gegevens te zoeken, met veelal nul op het rekest ('not found'). Het is niet anders: wie de metadata op orde wil hebben moet bereid zijn tot een stevige dosis zelfwerkzaamheid. Waarom lees ik daarover nergens iets?? Waarom wordt dit probleem niet in recensies aan de kaak gesteld?? Onbegrijpelijk.

Hoofdscherm van Roon (met bovenaan de verwijzing naar Tidal)

Wie zijn muziekbibliotheek onverschillig op welk systeem (Mac, Windows, naast Android en IOS apps) goed wil kunnen beheren moet dus aan de slag. Hij moet voor letterknecht spelen omdat anders de zoekfunctie niet of slechts gebrekkig werkt. Dat is een behoorlijke tegenvaller die ook door Roon niet kan worden weggenomen, al moet worden gezegd dat dit programma wel in staat is om zowel in de breedte als in de diepte te zoeken. Maar (goede) metadata zijn en blijven een belangrijk vertrekpunt voor iedere zoekactie. Dat geldt dus ook voor zoeken naar de biografische gegevens van de artiest(en) en alle verder nog beschikbare gegevens (die u wel of niet belangrijk vindt: ik zoek er nooit naar).

Lijstjes, lijstjes, lijstjes
Het aardige van de online muziekdiensten is ook dat ze de consument op weg kunnen helpen naar voor hem nieuwe muziek. Het is bovendien een uitstekende manier van klantenbinding. Op basis van de gesignaleerde voorkeuren wordt een lijst aangelegd waaruit verder kan worden gekozen. Op zijn beurt kan die lijst dan weer als springplank dienen voor weer een andere lijst (hoewel, voor je het weet ben je langer met lijstjes bezig dan met muziek.). Maar ook Roon kan, dankzij de innige samenwerking met de online-dienst Tidal de zoekende (dolende?) op die manier aardig op weg helpen. Al is die dan gestoeld op algoritmische wijsheid die menselijke wijsheid op dit punt vervangt. De TomTom naar de nieuwe muziekbeleving...

Maar het kan dus wel degelijk best handig zijn. Niet iedereen is dusdanig in het metier ingevoerd dat hij er veel, laat staan alles van weet. Wie heeft gezocht naar Mahler en Haitink stuit misschien onverwacht ook op Bizets Symfonie in C, door het Concertgebouworkest onder dezelfde dirigent. Een heuse ontdekking, dus mooi meegenomen! Het is zomaar een willekeurig voorbeeld. En als het softwareprogramma eenmaal de voorkeur voor het genre heeft vastgesteld hoeft men niet lastig te worden gevallen door aanprijzingen in een geheel ander genre (wat door Spotify na al die jaren overigens nog steeds niet afdoende is opgelost: het programma opent nog steeds (traag) met een grote hoeveelheid albums in geheel andere genres).

AirPlay configuratie

Draadloos
Draadloos muziek afspelen verloopt uitsluitend via een (hopelijk goed beveligd) netwerkprotocol (mits daarvoor ingericht gebeurt dat bij Roon via het zogenaamde 'lossless' RAAT-protocol). Een van de meest bekende opties in dit domein is AirPlay, waarmee muziek, foto's en video's kunnen worden gestreamd. Daarvoor heeft u dan wel een Mac, iPhone, iPad of Apple TV nodig. Zonder Apple dus geen AirPlay. Sommige audiofabrikanten, waaronder Denon, JBL, Harman Kardon, B&W en Marantz, leveren apparatuur die (tevens) geschikt is om samen met AirPlay te worden gebruikt. Airplay-ready dus. Het is een eenvoudig, maar effectief, op Wi-Fi gebaseerd systeem dat ook dankzij het grotere bereik (zeker vergeleken met Bluetooth) multi-room toepassingen mogelijk maakt. Het nadeel: de geboden kwaliteit is bij AirPlay maximaal 16 bit en 48 kHz (wat overigens voor de gemiddelde gebruiker meer dan voldoende zal zijn). Roon en AirPlay functioneren hand in hand, maar wie meer uit de digitale kan wil zal dus niet voor AirPlay kiezen, maar mogelijk wel voor het betere alternatief dat bijvoorbeeld Bluesound biedt. Niet alleen voor multiroom (in elke kamer muziek, tenminste, wie daar zin in heeft), maar ook wat de streamingkwaliteit betreft: die is 24 bit, 192 kHz. Ook Bluesound kan het uitstekend met Roon vinden.

Doorgeefluik
Het is een nogal hardnekkig misverstand: dat de zelf samengestelde, digitale muziekbibliotheek een betere audiokwaliteit mogelijk zou maken. Helaas, er kan niet meer worden uitgehaald dan wat erin is gestopt. Dat geldt niet alleen voor die muziekbibliotheek, maar ook voor wat Roon in de praktijk kan. Als Roon deel uitmaakt van de computerconfiguratie (onverschillig of het een pc of een Mac betreft), is en blijft de geluidskaart doorgaans de zwakste schakel binnen de gehele keten, een aspect dat nog wordt versterkt door mogelijk binnendringende en daardoor hoorbare stoorgeluiden vanuit het inwendige in de computer. Het beste is dan om de usb of s/pdif (Sony/Philips Digital Interface) uitgang van diezelfde computer te gebruiken, dus 'digital out' (optisch of coax). Eenmaal verbonden met de daarop aangesloten (externe) D/A-converter (DAC) (ik besprak in november van het vorig jaar de zeer goed presterende en redelijk geprijsde Explorer2 usb-dac van Meridian) en vervolgens de audioversterker of netwerkspeler kan Roon pas de best denkbare kwaliteit leveren. Roon is immers binnen deze kaders weinig anders dan een doorgeefstation dat uit zichzelf niets toevoegt maar ook geen afbreuk doet aan het binnenkomende signaal. Al voegt Roon wel extra functies toe, zoals de 'exclusive' modus, waardoor pc-meldingen (zoals die van de mail, maar ook van programma's die worden afgesloten) niet via de luidsprekers hoorbaar worden. Maar voor menigeen nog belangrijker: anders dan bij AirPlay is een DSD (Direct Stream Digital) opname die op deze wijze wordt afgespeeld ook echt DSD en niet 'slechts' 16 bit 44.1 kHz.

Multiroom
Ik noemde al het beluisteren van muziek in verschillende kamers. Tegelijkertijd of afwisselend. Dat kan, al zijn er wel enige beperkingen, vooral als gebruik wordt gemaakt van het (gratis) softwareprogramma iTunes (ook alweer zo'n Apple-vinding). Roon is daarmee vergeleken niet alleen meer uitgebreid, maar ook handiger. De instellingen zijn de eenvoud zelf, zoals feitelijk het gehele Roon softwareprogramma bijzonder gebruiksvriendelijk is. Wie geen afscheid kan nemen van AirPlay zal bovendien en misschien wel tot zijn verbazing vaststellen dat Roon ook daarmee diverse apparaten kan aansturen. De werkelijke kracht van Roon op dit vlak huist echter in de bereidheid van andere fabrikanten om hun apparatuur Roon-ready te maken. Gelukkig komen er steeds meer bij, wat tevens aangeeft dat Roon een systeem is dat serieuze aandacht krijgt. En zeker niet van de minsten, waaronder Airport Express, Pioneer, ELAC en Marantz. Wie de recente ontwikkelingen ook op dit gebied wil blijven volgen kan het beste terecht op het forum van Roon, met daarop ook het laatste nieuws.

Bruggen slaan
Wie een beetje inventief is (en wie is dat op dit gebied tegenwoordig niet), kan gebruik maken van de in Roon aanwezige 'brugfunctie' ('Bridge') die het mogelijk maakt om een tweede computer geheel of gedeeltelijk in te richten als aparte Roon-zone. Wie via een verdeelkastje meerdere DAC's wil aansluiten, vindt in Roon de mogelijkheid om voor iedere DAC een aparte Roon-zone in te stellen. Niet alleen lijken de mogelijkheden eindeloos, ze zijn het ook. Het kan niet op, in deze digitale machinekamer!

Het gaat om u
Maar niet iedereen heeft zin om zich in een machinekamer te verdiepen. Sterker nog, ik vermoed dat de meeste muziekliefhebbers alleen maar een simpel te hanteren systeem willen dat gemakkelijk kan worden geïnstalleerd en aangesloten, en dat precies doet wat wordt verlangd: muziek zoeken en vervolgens zonder verdere fratsen ten gehore brengen. Kortom, plug & play, en verder niks. Dat kan Roon uitstekend, het is een gewillige en vooral zwijgzame dienaar die alleen van zich laat horen als de gebruiker dat wil. Er hangt een prijskaartje aan: het jaarlijkse lidmaatschap bedraagt momenteel $ 119, en een levenslang abonnement kost $ 499 (de prijsstelling is ietwat kinderachtig: het is gewoon $ 120 en 500). U kunt het hier vinden. Zou ik het ervoor over hebben? Ik denk het niet, want er is ook zoiets als JRiver, een prima, maar bovenal veel goedkoper alternatief.

Hoofdscherm van JRiver (in een van de vele grafische opties)

JRiver
Uiteraard is Roon niet het enige systeem. Naarmate de tijd voortschrijdt komen er nieuwe bij. Ik heb er slechts een uitgelicht die al veel langer actief is: het cosmetisch ietwat mindere maar wel veel goedkopere JRiver (ik had ook Sonos of een willekeurig ander pakket ter vergelijking kunnen kiezen, maar dat zou binnen de context van dit artikel te veel van het goede zijn geweest). Veel verschil tussen Roon en JRIver is er niet, al is er geen rechtstreekse verbintenis met een of meerdere specifieke online muziekdiensten. Multiroom-toepassingen werken prima, zij het dat de instellingen minder soepeltjes verlopen dan bij Roon. Maar voor deze beide opties geldt: niet iedereen heeft daar behoefte aan. Zelf gebruik ik JRiver al een jaar of vier en tot grote tevredenheid. En niet onbelangrijk: uit en thuis voor een aanmerkelijk geringer bedrag. Voor het gebruik van JRiver volstaat een eenmalige 'Master License', geldig voor zowel Windows, Mac als Linux. Die kost $ 69,98 (ook alweer zo kinderachtig: $ 70 dus). Updates zijn de ene keer wel en de andere keer niet gratis, maar ik heb er ooit slechts eenmaal gebruik van gemaakt. De reden: ik zag er geen voor mij toegevoegde waarde in (menige update heeft volgens mij alleen maar tot doel de fabrieksschoorsteen te laten roken). U kunt JRiver 30 dagen - met beperkte functionaliteit - eerst gratis uitproberen. Klik hier voor verdere informatie. Bij Roon liggen de kaarten iets anders: de software kan gratis worden gedownload, maar u heeft wel dat lidmaatschap nodig om de 'magic' tot werkelijkheid te verheffen.

Slotconclusie
Het softwareprogramma van Roon Labs heeft, tenminste wat mij betreft, slechts één nadeel: de relatief hoge prijs, en zeker wanneer het wordt vergeleken met dat van JRiver, dat nauwelijks bij Roon achterblijft. De verbintenis tussen Roon en Tidal is gemakkelijk, maar geen belangrijke reden om Roon (en Tidal!) aan te schaffen. Immers, ook voor Tidal moet worden betaald, terwijl de functionaliteit van deze zelfstandige online-dienst (die de hoogst denkbare audiokwaliteit levert, met of zonder MQA) niet afhankelijk is van welk ander programma ook. Tidal kan op en met alle denkbare systemen draaien, zoals dat ook geldt voor Spotify, Qobuz, etc. Voor het opbouwen en samenstellen van een eigen digitale muziekbibliotheek is zowel Roon als JRiver een prima keuze: beide programma's zijn gebruiksvriendelijk en bieden alle benodigde 'tools'.

index