Audioapparatuur

Een nieuwe referentie? (3)

Het verhaal van MartinLogan

© Ad Speksnijder, december 2021

Alweer deel 3 in deze serie. De oplettende lezer heeft mogelijk een minimaal verschil met de vorige titels opgemerkt. Hoe klein op zichzelf ook, daarin ligt wel een significant auditief effect. Ik ga proberen dat kort en bondig (lastig voor mij) toe te lichten.

Eerst een terzijde: Misschien heeft u voorgaande twee recensies niet gelezen. Dit artikel kan in principe prima zelfstandig gelezen worden, maar misschien is het leuker om de verhaallijn vanaf het begin tot nu te volgen. Klik hier voor deel 1 en hier voor deel 2.

Uw eigen oren
In het vorige artikel deelde ik mijn observaties met u aangaande de match tussen diverse audiocomponenten. Hoe zat het ook alweer? Wel, de setup van destijds bestond uit:

•  Audioquest-2 voedingsverbeteraar
•  BlueSound Streamer
•  Chord 2qute DAC
•  BOTW P&P voeding voor de Chord DAC
•  Prima Luna Prologue Premium met met KT120 eindbuizen en Phillips (1971) voortrapbuisjes.
•  Kabels en interlinks: Sonore AC
•  MartinLogan ESL-9

Zoals ik al eerder schreef: 'the magic happens in the mix'. Als je eenmaal hebt besloten je audioset op te bouwen uit losse componenten, kan de reis naar de perfecte match tussen die componenten beginnen. Daarbij spelen vaak, zo niet altijd, subjectieve aspecten de hoofdrol. Maar dat is op zich geen probleem, sterker nog, laat u zich vooral leiden door uw eigen oren en door wat uzelf aangenaam vindt om naar te luisteren. De Doelen-akoestiek zult u nooit in uw huiskamer krijgen, evenmin past er een orgel in. Nogmaals: het gaat om het creëren van de illusie. En daar helpt de ene set beter bij dan de andere. Dat kun u veilig, als objectief vastgesteld, aannemen.

Laatste upgrade
Die betrof een set elektrostatische luidsprekers van het merk MartinLogan. Ik was door audio- en muziekvriend Aart van der Wal al gewaarschuwd dat dit in combinatie met mijn buizenversterker lastig zou worden. Elektrostaten vragen namelijk om een versterker die gewoon veel vermogen kan leveren in combinatie met een hoge uitgangsimpedantie. Deels heeft dat te maken met het grillige impedantieverloop van een elektrostaat, deels met het feit dat er best wel wat massa (met name de laagweergevers) in een split-second in beweging en weer tot stilstand moet worden gebracht om de extreme versnelling en vertraging van de elektrostatische panelen te kunnen bijbenen. De mate waarin een versterker daartoe in staat is, bepaald ook voor een deel het dynamisch gedrag, wat weer mede bepalend is voor het oplossend vermogen (hoe echt klinkt een gong uit, hoe 'droog' de cello, etc.)
Wat daarbij ook meespeelt is de waarde van de zogenaamde ruisvloer (het ruisniveau dat aanwezig is als er geen signaal wordt verwerkt). Ter indicatie: voor de cd-speler ligt dat op ongeveer -95dB. Elke 3dB meer of minder is een verdubbeling van de geluidsterkte dan wel een halvering daarvan. Door een lagere ruisvloer neemt de signaalzuiverheid toe. Immers, er is minder ruis in de weergave.

Nu weer even terug naar vermogen: mijn initiële gedachte was: vermogen is ook niet alles. Soms sta je versteld van de prestaties van een laagvermogen-versterker. Zo heb ik eens een 6W buizenversterkertje op een paar Klipsch Herresy IV gehoord. Indrukwekkend was dat. Ja, ik weet dat het rendement van deze luidsprekers hoog is, maar toch: 6W! Helaas, in mijn geval leek de 35W buizenbak niet toereikend om de Martinlogan's echt onder controle te houden en werd niet het volledige potentieel van deze giganten benut. Conclusie: de hand aan de ploeg!

Op naar een andere versterker. Maar, waar te beginnen? Het internet wordt werkelijk overspoeld met audioapparatuur. En, als je de reclame moet geloven, allemaal adembenemend, ongekend, ongeëvenaarde kwaliteit, etc. Was dat maar waar; dan maakte het waarschijnlijk niet zoveel uit wat je koopt. Omdat het niet waar is dus allereerst een shortlist gemaakt op basis van deskstudie en vervolgens de dealers benaderd voor een luistersessie ter plaatse. Ook al kon dat in geen van de gevallen in combinatie met mijn MartinLogans, het stelde mij wel in staat om de geselecteerde versterkers onderling te vergelijken. Dat gaf een flinke reductie van de opties, wat ook de bedoeling was. De versterkers die echt indruk maakten heb ik uiteindelijk thuis aan de tand gevoeld; toen uiteraard wel op de nieuwe elektrostaten. Op zich een hele leuke en leerzame exercitie en dan pas constateer je dat qua klankmatige kwaliteit de ene combinatie van componenten nou eenmaal een groter succes is dan de andere. Waar maar mee is gezegd dat je moeilijk kunt spreken van de beste versterker, zonder dit in een specifieke context te doen.

Grote indruk maakte de combinatie MartinLogan - NuPrime, een tot dat moment voor mij volstrekt onbekend audiomerk. Ik zal niet op de klankmatige indrukken vooruitlopen, maar u eerst even wat verder meenemen in de ontwerpfilosofie van NuPrime en een aantal andere wetenswaardigheden. NuPrime's slogan is: Beyond Ordinary. De ambities zijn dus groot.

Iets over NuPrime
NuPrime is een van de weinige fabrikanten die de grenzen van het haal- en betaalbare probeert te bereiken met een eigen R&D afdeling. Een keuze die culmineerde in de EVO One. De EVO One was de allereerste klasse-D versterker die werkt met een 1MOhm ingangsimpedantie en 700kHz schakelfrequentie waardoor geluidsprestaties behaald worden die echt indrukwekkend kunnen zijn. (daarover later meer) De versterking in NuPrime -versterkers vindt plaats via hybride Klasse A+D technologie. Een combinatie van het natuurlijke geluid van een klasse-A ontwerp, gecombineerd met de energie-efficiëntie en snelheid van een klasse-D ontwerp.

De productlijn van NuPrime bestaat uit:

•  Versterkers
•  DAC's
•  Streamers
•  Voedingen
•  CD-spelers
•  CD-transports
•  Player en Mediaservers

Binnen al deze producten streeft NuPrime ernaar zes klankmatige, erbij-zijn-illusie-bepalende eigenschappen van een audiocomponent te perfectioneren. Om dat voor één, of misschien twee, hooguit drie eigenschappen te realiseren, is al een tour de force op zich, maar zes! eigenschappen perfectioneren. Ga er maar aan staan. Onderstaand een korte toelichting op deze zes eigenschappen en hoe die door NuPrime zijn gedefinieerd.

Resolutie
Die draagt bij aan duidelijkheid. Stel u twee hopen zand voor in fel zonlicht. Eén hoop is vermengd met modder. Dan is het moeilijk om de afzonderlijke korrels te zien. De andere hoop is vrij van modder. Het is niet moeilijk om de kleine, glasachtige korrels te onderscheiden. En zo is het ook met audio van hoge kwaliteit. De muziek schijnt er als het ware doorheen. Niets vertroebelt het sonische beeld. U hoort de textuur/het timbre van de stem van een zangeres bijna alsof ze in de kamer staat. Het verschil kunnen waarnemen tussen darm- of stalen snaren, dicht op de kam of juist vóór 'het gat' spelen. Wel of geen gebruik van het plectrum. Altviolen verschillen van violen, evenals de hobo van de althobo, de hobo d'amore van de hobo da caccia. Met een goed geluidssysteem kunt u deze verschillen feilloos duiden.

Geluidsbeeld
Een andere uiterst belangrijke maatstaf voor de kwaliteit van een audiosysteem is het vermogen om een overtuigend geluidsbeeld te projecteren. Kunt u de breedte en diepte ervan waarnemen? Is het realistisch geproportioneerd? Hoort u de zaal, groot of klein? Is het u duidelijk waar de muzikanten zich bevinden binnen het geluidsbeeld? Afhankelijk van de kwaliteit en techniek van opname, biedt een werkelijk goed audiosysteem de antwoorden (met het genieten) op al deze vragen.

Snelheid
Als een audiocomponent goed is ontworpen, is deze in staat met superieure snelheid het volledige, oorspronkele audiosignaal te reproduceren. Heldere, korte en zuivere aanzetten: viool of cello, rimshot (tegelijk het vel en de rand van de drum rakend), staccato-tikken op de grote bekkens, aanzetten en uitdoven van de marimbaklank. Het zijn de kleine nuances die de livemuziekbeleving dichtbij brengen.

Bas
Als u niet gewend bent aan superieure laagweergave zult u aangenaam verrast zijn te ontdekken dat het laag van een hoogwaardig geluidssysteem net zo melodieus en schoon is als de rest van het audiospectrum. Lage tonen hebben ook harmonischen en derhalve hun eigen klankleur. Nogmaals, geen modder. Gewoon levensechte en goed gedefinieerde basweergave. Zoals een Britse recensent eens zei: 'True bass is never forgotten'. Een goed audiosysteem streeft naar natuurlijkheid.

Goede audio is niet per se grote audio. Extra materiaal staat misschien wel indrukwekkend, maar het maakt onnodig duur. Als u verstandig koopt, hoeft u geen fortuin uit te geven om qua prestaties een hoog niveau te realiseren. Tot zover een inkijkje in de ontwerpfilosofie/ambitie van NuPrime.

Wat gaat er thuis beluisterd worden?
Na veel wikken en wegen besluit ik o.a. een gescheiden voor- en eindversterker van NuPrime ter thuistest aan te vragen. Daarnaast nog twee andere merken die ik hier onbesproken wil laten.

Via Aart (die heeft nog steeds een behoorlijk dealernetwerk) kwam ik op het spoor van René Degens van Dimex, o.a. importeur van NuPrime. Kijk, en hier manifesteerde zich weer het belang van een deskundig en onafhankelijk advies. Er werd niet meteen gevraagd naar budget, welnee.

Wel:

•  wat is in de huidige set, de aanleiding voor dit initiatief;
•  wat is voor u van belang bij het luisteren naar muziek;
•  wat voor muziek luistert u;
•  wat is uw meest gebruikte bron;
•  welke luidsprekers gebruikt u;
•  hoe bent u behuisd
•  etc, etc.

Na dit 'vragenuurtje' bleek al snel dat we maar niet teveel in een keer in de setup moesten veranderen omdat het dan achteraf lastig zou worden elk component op zijn merites te beoordelen. Maar, zo stelde René mij gerust, ik breng je wel een complete vervanging van je set, zodat je stapsgewijs kunt experimenteren en zo zelf kunt beoordelen wat elk element in de keten doet. Zo gezegd zo gedaan, een week later werd een kofferbak vol dozen met nieuwsgierigmakende inhoud netjes thuisbezorgd. Ik had het geluk dat de componenten al ingespeeld waren en kon dus meteen van start met uitpakken, aansluiten en luisteren. Dat ging ongeveer zo:

Als eerste werd de PrimaLuna vervangen door een AMG-PRA (voorversterker) en een AMG-STA (stereo eindversterker) Beide componenten zijn qua engineering uiteraard op elkaar afgestemd, maar kunnen ook prima standalone worden aangesloten op andere randapparatuur.

De voorversterker AMG-PRA
Uiterlijk eigenlijk best een saaie doos. Geen toeters en bellen, geen overdaad aan led's of ruitenwissers (Vu-meters). Gewoon recht toe, recht aan.

Het frontpaneel is weliswaar misschien wat sobertjes, maar als je goed kijkt, een ontdek je een sterk staaltje raffinement. Geen geplakt logo, geen opgezette randjes. Het frontpaneel is uit een stuk, 15mm dik, gefreesd aluminium, naar ik vermoed op een vierassige CNC-machine. Op het front de schakelaar voor aan/uit, bronkeuze, volume (indrukken >=3 sec voor in- of uitschakelen en kort indrukken voor ingangskeuze, of draaien voor de volumeregeling). Een tuimelschakelaar rechts voor het instellen van de fase. Dat kan erg handig zijn in combinatie met andere eindversterkers. Tuimelschakelaar links voor gainkeuze. Geheel links een instelbare 'Active Low Frequency and Harmonic Gain' in vier stappen. Zie dit als een zeer geavanceerde, digitale, versie van de antieke "Loudness-knop". Zo worden de lage tonen, op vier niveau's, instelbaar. Vooral als deze set wordt gecombineerd met monitor luidsprekers die van nature niet veel laag produceren, is dat en erg handige optie. Leuk detail zijn de hele kleine perforaties waarachter led's zijn gemonteerd die die informatie geven over aan/uit, volume en ingangskeuze.

Aan de achterzijde: netvoedingsingang, Aan-Uit schakelaar, 1x XLR-ingang en uitgang, 3x RCA-ingang en 1x RCA-uitgang Aan de achterzijde: netvoedingsingang, Aan-Uit schakelaar, 1x XLR-ingang en uitgang, 3x RCA-ingang en 1x RCA-uitgang.

De bijgeleverde afstandsbediening is verrassend luxe, voelt solide aan, maar ligt niet echt lekker in de hand. Ook moet je bij het bedienen van de AMG PRA via de afstandsbediening, nauwkeurig richten, anders reageert de voorversterker niet.

De bijgeleverde handleiding stelt een beetje teleur. Negen pagina's met Non-Disclosures, Declarations, Safety Instructions en Limited Warranty and Limitation of Liabilities. en vier pagina's over de voorversterker zelf. Wat mij betreft kan dit voor zo'n premiumproduct een stuk beter. Licht bijvoorbeeld toe wat Loudness compensation doet, wanneer High Gain en wanneer Low Gain, wat doet Phase invert, wat niet? Etc. Komt nog bij dat een pagina tijdens het ter perse gaan waarschijnlijk niet in het bronbestand aanwezig was, waardoor deze als los inlegvel is toegevoegd.

Het doel voor de AMG PRA was om een analoge voorversterker te ontwerpen en produceren die uitblinkt in zijn hierboven genoemde eigenschappen. Naast de 1MO ingangsimpedantie werden verschillende nieuwe ontwerpconcepten ontwikkeld en toegepast in de AMG-PRE om de beste analoge inputs te verkrijgen. Kan ik allemaal opschrijven, snapt bijna niemand (ik ook niet). Voor de geïnteresseerden: Zie Technologie van NuPrime

Technische doopceel
•  Frequentiebereik: 10Hz tot 200kHz; +-0 tot -0.1dB
•  THD: 0,008%
•  Gebalanceerd IN: 1M Ohm @ 10 Hz ~ 200 kHz
•  Lijn IN: 1M Ohm @ 10 Hz ~ 200 kHz
•  Nominaal uitgangsvermogen: 2V (LINE) 4V (BAL) @ 100 Ohm
•  Volumeniveau 92 is 0dB ingang = uitgang
•  S/N: 95 dB
•  Loudness: 2,2 dB (125 Hz); 4,5 dB (100 Hz); 5,3 dB (75 Hz)
•  Versterking: 3.2 (Hoog) / 2.1 (Laag)

De stereo eindversterker AMG STA
Qua uiterlijk is de verwantschap met de voorversterker evident, met dat verschil dat er nog minder bedieningselementen te vinden zijn.

Frontzijde: Aan-Uit schakelaar.
Achterzijde: 1x RCA-ingang, 1x XLR-ingang. Uitgang voor spades en banaanstekker, (tuimel)schakelaar voor ongebalanceerd en gebalanceerd aansluiten en stereo-mono keuze. Nadeel van de kleine afmetingen wordt hier hinderlijk merkbaar: met fatsoenlijke spades is het lastig aansluiten. Aansluitingen zitten gewoon te dicht op elkaar. Ik ben dus maar noodgedwongen overgestapt op banaanstekker. Het leuke van deze eindversterker is dat deze ook inzetbaar is als monoversterker. Zie de rode lijn op de achterzijde. Ik denk dat in 90% van de gevallen dat qua vermogen niet nodig is, maar er is meer dan alleen vermogen. Daar kom ik bij de luistersessie nog op terug.
Ook hier weer een summiere handleiding. Deze keer zonder inlay..maar, nu nog maar twee pagina's over het product en acht over, nou ja, u weet wel.. jammer!

Technische doopceel
•  Stereo Power: 2 X 130W @ 8 Ohm & 2 X 200W @ 4 Ohm
•  Mono Power: 300W @ 8 Ohm & 320W  @ 4 Ohm
•  Rated / Peak Current: 10A / 15A
•  Gain : 26 (stereo) & 52 (mono)
•  S/N: 100 dB @ 10W
•  THD+N : 0.006|
•  Frequentiebereik: - 10Hz~50kHz +-0.2dB @ 8 Ohm
•  Ingangsimpedantie: 1M Ohm
•  Gevoeligheid: 1.2 Vrms @ Stereo; 0.95 Vrms @ Mono

Tot zo ver de technische kant en de look&feel. Het wordt hoog tijd voor muziek!

Met toch wel een beetje weemoed verwijder ik de PrimaLuna uit de setup en vervang die voor de AMG-PRA en 1x AMG-STA. Zoals al opgemerkt is het aansluiten van spades op de speakerterminals niet bepaald eenvoudig. In mijn geval was de oplossing de luidsprekerkabel te voorzien van banaanstekkers.

Na polariteitscontrole van de voedingskabels, alles netjes aangesloten en het geheel de tijd gegeven om op temperatuur te komen. Dat wachten viel niet mee, zo nieuwsgierig was ik. Er speelde maar één vraag door m'n hoofd: hoe zou het klinken? En dan is het zo ver: welke track gaat er als eerste afgespeeld worden? Klassiek, Singer-songwriter, Folk, Wereldmuziek? Na veel wikken en wegen werd het uiteindelijk 'Nihavent' uit het album Paris - Istanbul - Shanghai van Joël Grare. Grare is een percussiespeler/componist en volledig autodidact. Opgegroeid met rock en een geboren improvisator. Hij kan ritme uit de meest ongewone objecten tot klinken brengen. Mede dankzij zijn samenwerking met makers zoals Eric Métiver, die de 'Trompiki' voor hem uitvond. Muziek uit een PVC-buis

De eerste klanken, die ik inmiddels zo goed ken. De impact van het slagwerk overdonderde me eerlijk gezegd. Wat een realistische reproductie is dit zeg! Dan volgt op 40 sec. de teorbe (luit met lange hals, zeg maar) die schoon en vrij, met een griezelige realiteit in de kamer staat. Als later op 1 minuut en 6 sec. de erhu (tweesnarige Chinese viool) strijkend inzet, staat het kippenvel me op de armen. Dit is zonder overdrijven het beste wat ik ooit in huis heb gehad. En dat is uiteraard ook deels te danken aan de opnamekwaliteit die het Franse muzieklabel Alpha weer subliem heeft afgeleverd. Complimenten aan Alban Sautour dit dit in 'gewoon' 44kHz-16bit produceerde. Geen moment het gemis van een 'highresolution' opname!

Stemmen live, hoe zou dat klinken? Vooruit, Mozart dan maar. De keus valt op Die Zauberflöte en daaruit de dialoog waarin Tamino even de weg kwijt is: 'Wo bin ich?'

Iedereen die deze opname heeft gehoord, weet dat de zaalakoestiek zeer realistisch overkomt. Maar ook plaatsing en kwaliteit van de opname zijn bijzonder goed. Je hoort hoe stemmen, gehijg en voetstappen zich verplaatsen en krijgt echt een idee van de afmetingen van de concertzaal. Het fluitje dat inkomt hangt trillend als een leeuwerik in de lucht. Via deze setup is dat niet anders, sterker nog, sluit je ogen en verbeeld je dat je een kaartje hebt gekocht en op een prima plek in de zaal zit.. Schitterend!

Dan naar Jazz. Rachelle Ferrell, Live In Montreux, met het nummer 'My funny Valentine'. Als u Rachelle een beetje kent weet u dat haar stembereik behoorlijk groot is. Ook heeft zij een volumevermogen waar je 'U' tegen zegt. Op de PrimaLuna klonken de grote uithalen van Rachelle (met name 0p 7 minuten en 45 sec. wat vervormd, geknepen en schel. Daar is nu geen spoor meer van over. Ook de overige instrumenten, basgitaar, percussie en piano, zijn haarscherp (qua definitie dan..) in beeld. Kan niets anders zeggen dan petje af voor NuPrime.

Maar hoe zit het met de laagcontrole? Daar heb ik wel wat voor in huis. Wat dacht u van stevige orgeltoccata van Bach? De opname en het stuk dat ik ook in deel 2 van deze serie heb gebruikt.

Back to BACH, Famous organworks, Kei Koito. Hier kies weer het eerste stuk, de Toccata & Fuga in d (Dorian), BWV 538, zoals de muziek op het gehele album opgenomen in de Groningse Martinikerk. Via de PrimaLuna was het al genieten, maar daar ontstond wel de indruk dat het net teveel gevraagd was. Met name gebrek aan controle in het laag en klankzuiverheid in het hoog. Nou, ik kan u verzekeren, daar was in geen enkel opzicht npg iets van te herkennen. Controle, strak, groots geluidsbeeld, ragfijne doortekening. De 16' prestant was duidelijk als zodanig te onderscheiden. Kijk, dat is echt laag. Een zeldzame mooie ervaring.

Sluit je ogen, visualiseer de Martinikerk en je bent er, schreef ik eerder. Klopt dat? Nee, natuurlijk niet, het blijft een benadering. Maar, wat voor een benadering. Bach en Koito, een hemelse combinatie. ("Magic happens in the mix" zou hier wel heel misplaatst zijn..)

Eindoordeel
Dat mag geen verrassing meer zijn. NuPrime heeft echt heel veel indruk gemaakt met de AMG-PRA en de AMG-STA. Zeker op mijn weergevers in mono-mode, is het echt verslavend mooi. Wat je ook opzet. Je zou kunnen zeggen dat MartinLogan en NuPrime echt heel goed samengaat. Wat het in andere configuratie doet, weet ik niet. Nieuwsgierig geworden? Zelf eens gaan luisteren en als het u net zo goed bevalt, thuis de echte proef of de som nemen. Zou zo maar kunnen dat de spulletjes niet retour gaan.

En dan de prijzen. Ja, dat maakt het allemaal nog veel leuker. Kijk, het is alles bij elkaar wel serieus geld, maar wat je daar voor terug krijgt. Dat evenaren gerenommeerde High-end versterkers pas tegen het 3 of 4-voudige van de prijs van deze NuPrime producten. En als u mij niet gelooft, ga zelf luisteren!

Klik hier voor de NuPrime-prijslijst per 1 mei 2021

Voor interessante achtergrondinformatie kunt u terecht op de site van NuPrime of importeur Dimex.

Nawoord
Nu heb ik ook nog een NuPrime Streamer en een NuPrime DAC in de kast staan. Misschien wel eens aardig om te kijken wat dat doet in vergelijking met wat er nu staat te spelen. Komt er waarschijnlijk toch nog een deel 4. Dus hopelijk tot de volgende keer!

index