Krystian Zimerman in Eindhoven

Chopin: Nocturne in Es, op. 9 nr. 2 - in Fis, op. 15 nr. 2 - Pianosonate nr. 2 in bes, op. 35 - Nocturne in Es, op. 55 nr. 2 - in E, op. 62 nr. 2 - Pianosonate nr. 3 in b, op. 58
Krystian Zimerman (piano)
Muziekgebouw Eindhoven, 27 sept. 2024

Een concert van de Poolse meesterpianist Krystian Zimerman is bij voorbaat al bijzonder. Niet in de laatste plaats omdat het zo zeldzaam is hem aan het werk te zien en horen. Althans, dit is wat meestal in de concertaankondiging staat aangegeven. Hetzelfde valt regelmatig te lezen in de toelichtingen bij de concerten van de Rus Grigory Sokolov en volgens mij zijn nu juist Sokolov en Zimerman regelmatig in ons land te zien, maar dit terzijde. Zimerman lijkt overigens zelf aan deze mythe mee te werken. In een interview met het Britse tijdschrift Gramophone in oktober 2023 zegt hij: “Now I'm retired, so I stopped planning. My calendar for '24 is empty.” Uiteraard geloof ik Zimerman op zijn woord en had hij op dat moment een lege agenda, maar geen plannen maken is wat anders dan geen concerten geven. Hij weet natuurlijk dondersgoed dat een concertzaal maar wat graag toehapt op het moment dat hij een paar maanden van tevoren aangeeft te willen komen. Een kwestie van vraag en aanbod.

Tussenstop
Eindhoven was een tussenstop op een tournee die begon in Antwerpen en zijn weg verder vervolgt (letterlijk, want Zimerman vervoert zijn eigen vleugel in een busje), naar onder meer Luxemburg, Groningen en Düsseldorf. Dat hij een fanatieke aanhang heeft bleek onder meer doordat ik een aantal mensen om mij heen hoorde zeggen dat dit niet het enige concert uit de reeks was dat ze bezochten. De een was er al bij in Antwerpen, de ander zou hem nog naar Düsseldorf volgen. Ook was er na afloop een groepje jongeren dat via het podium giechelend achter hem aan sprintte, de nog ongesigneerde elpee onder arm.

Chopin-stempel
Het programma werd pas kort van tevoren bekend. Hierover zegt Zimerman in hetzelfde interview: “You really don't know what you will like next year. I'm putting in the programmes very late.” Het werd Chopin, vier Nocturnes en de Tweede en Derde Pianosonate. Het nadeel van het winnen van de Chopin-competitie in Warschau (Zimerman won het in 1975) is dat er altijd iets van het stempel 'Chopin specialist' aan je kleeft, hoe breed je verdere repertoire ook is. En het repertoire van Zimerman is breed. Tegenover de BBC gaf hij aan 10% op te nemen van de werken die hij tijdens concerten speelt en dat wat hij op concerten speelt 10% van zijn repertoire beslaat. Rekent u maar uit. Zijn concertrepertoire bevat zelden gespeelde werken (kent u de Java-suite van Leopold Godowsky?), maar hij werkt tevens met een kern van klassiekers. Zo hoorde ik hem de Derde sonate van Chopin eerder spelen in Amsterdam (2010) en Nijmegen (2012). Het programma verschilt daarnaast per stad; Antwerpen kreeg naast Chopin ook Debussy en Szymanowski, Düsseldorf wordt op de Tweede Sonate van Brahms getrakteerd.

Allergisch
Bij het binnenlopen van de zaal werden de bezoekers geconfronteerd met gelamineerde A4'tjes, waarop stond dat het absoluut niet was toegestaan foto's te maken of te filmen tijdens het concert. Zimerman's kruistocht tegen illegaal verkregen materiaal is bekend, hij onderbrak eerder concerten bij het zien van mobieltjes en fulmineerde over afgeketste deals vanwege uitgelekt materiaal op YouTube. Dat laatste heb ik nooit zo goed begrepen. Op YouTube is inderdaad een volledig recital te zien dat uitgebracht zou worden (met onder meer de Pathétique van Beethoven), maar dit lijkt mij toch weinig te maken te hebben met filmende concertbezoekers, dit betreft een professionele productie vanuit vele camerastandpunten, geen piratenwerk. Dat het maken van foto's en filmpjes de concentratie van de artiest en (een deel van) het publiek verstoort staat overigens buiten kijf.

Puntgaaf
Zimerman begon nog voordat het publiek was uitgeklapt met de eerste noten van de Nocturne in Es. Altijd lastig om iets te zeggen over een ingetogen stuk wanneer dit het eerste werk van de avond betreft, de eerste minuten voelen toch als opwarmen (zowel voor de artiest als voor het publiek). De magie begon daarom niet toevallig met de slotakkoorden. Die dynamiek en balans; wat een beheersing.

De Tweede pianosonate begon krachtig en voortvarend, Zimerman voelde zich hier duidelijk als een vis in het water. Bij eerdere recitals vond ik zijn pedaalgebruik tijdens de snelle delen van de sonates soms aan de overdadige kant, maar daar had ik ditmaal geen last van. Ongetwijfeld ook door het feit dat ik nu niet op het balkon van het Concertgebouw zat, maar op rij 2 van een moderne zaal, op nog geen tien meter van de vleugel. Zimerman is 67, maar zijn techniek is nog puntgaaf. Ook zijn de tempi niet lager met het vorderen van zijn leeftijd, de (illegaal opgenomen) opname van deze sonate die op YouTube circuleert komt uit 1984 en de delen hebben grofweg dezelfde tijdsduur. Over het derde deel, de Dodenmars, zei Zimerman in een interview dat het geen kwestie is van hard spelen en daarna steeds zachter, maar van even hard blijven spelen terwijl je de illusie creëert je op steeds grotere afstand te bevinden. Ik hield dit altijd voor onmogelijk, maar tijdens de uitvoering zag ik het. Ik gebruik hier opzettelijk het woord ‘zag', want het betrof hier een visueel element. Tijdens de luidste passage schokte zijn lichaam, vanuit de schouders zette hij de akkoorden fortissimo aan. En toen gebeurde het: dezelfde passage kwam even later terug, veel zachter, maar zijn lichaam maakte exact dezelfde bewegingen. Ik zag een man tekeer gaan op een piano, maar de muziek klonk zacht en daarmee verder weg. Verbijsterend. Verbluffend.

Incident
Het publiek reageerde uitgelaten na de slotnoten van het vierde deel, maar Zimerman keek serieus, boos zelfs. Toen hij tijdens het applaus voor een tweede keer het podium opkwam, keek hij geïrriteerd naar een man op de eerste rij, haalde een mobieltje uit zijn rokjas en deed alsof hij een foto van de man maakte, zo van: nu staan we quitte. Bizar, ook omdat het merendeel van het publiek dacht dat Zimerman een grap maakte.

Hek van de dam
Of het incident hem heeft beïnvloed, of dat het publiek de ‘grap' had opgevat als uitnodiging voor interactie weet ik niet, maar na de pauze verliep de wisselwerking tussen artiest en publiek stroef. Na de Nocturne in Es (op. 55, nr. 2) werd ineens overdreven gehoest. Zimerman hoestte demonstratief mee en zei daarna: “Das ist ihre Aufgabe". Het publiek moest lachen en applaudisseerde. Misschien zit ik er compleet naast, maar volgens mij was de reactie van het publiek het tegenovergestelde van wat hij wilde bereiken. Het hek was van de dam. Applaus na het eerste deel van de Derde sonate. Toen het na het korte scherzo stil bleef, keek hij naar de hoek waar eerder het applaus na het eerste deel werd ingezet, met een blik van: en nu dan? Applaus. Het voelde als een cynische uitnodiging. Eentje waarmee hij zichzelf in de vingers sneed, want na het schitterende largo haalde een man het in zijn hoofd om vanuit de zaal te roepen: “Dan nou ook” en zette een applaus in. Zimerman speelde eroverheen door het presto in te zetten, maar raakte compleet de weg kwijt bij het spelen van het thematisch materiaal in de rechterhand. Hij schudde wat met zijn hoofd en keek even verbaasd voor zich uit, waarna hij zich revancheerde. Wie dit deel door Zimerman heeft horen spelen, weet dat dit niet te beschrijven is. De Engelsen noemen dit een ‘jaw-dropping event'.

Slotakkoord
De zaal ontplofte na het slotakkoord en Zimerman leek blij en opgelucht. Ik vreesde dat hij gezien het verloop van de avond geen toegift zou geven, maar dit deed hij wel, waarmee mijn theorie omtrent het publiek dus ook een foutieve interpretatie zou kunnen zijn. Voordat hij begon aan een deel van de Estampes van Debussy (Pagodes) richtte hij zich tot de zaal. In het Engels gaf hij aan dat hij een hekel had aan het spelen van concerten op regenachtige dagen. Na wat gelach uit het publiek legde hij op serieuze toon uit dat het slechte weer zorgde voor een hogere luchtvochtigheid, wat nadelig was voor zijn delicate klavier. “I knew it was going to be a difficult evening. And it was.”

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links