Actueel

Kunst moet (ook) betaald worden

 

© Aart van der Wal, mei 2019

 

De door stompzinnige en meedogenloze Haagse politiek gedreven kaalslag in de kunstensector heeft onder meer grote gevolgen gehad voor orkesten, ensembles en koren, en dan vooral voor hen die daarvan (mede) afhankelijk zijn; met de orkestmusici in de voorste gelederen. De schandalige effecten daarvan worden sinds kort nu ook in de dagbladpers ruim uitgemeten, daartoe aangezet door onverschrokken klokkenluiders die het risico van een gehele of gedeeltelijke boycot door diezelfde kunstinstellingen blijkbaar voor lief hebben genomen. Nestbevuiling, nee daar houdt men niet zo van. Inmiddels hebben de Volkskrant en Trouw uitvoerig bericht over de misstanden in de sector, wat overigens niet wil zeggen dat er voor de musici positieve effecten van te verwachten zijn. Ik schreef er meer dan een jaar geleden reeds over: De arbeidsmarkt in de culturele sector . en het lot van de zzp'ers.

Vandaag stond in Trouw dat de helft van alle zzp'ers in de kunstensector netto 28 euro per uur of zelfs nog minder verdient. Ruim een derde verdient minder dan 15 euro per uur. De rekensom is gemaakt door het onderzoeksbureau Lahaut, met als uitgangspunt een onderzoek door de Stichting Economisch Onderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Vergeleken met het gemiddelde uurinkomen van alle zzp'ers is men in de kunstensector dus nog veel slechter af: de helft van alle zzp'ers verdient 36 euro per uur, terwijl 15 procent zelfs minder dan 15 euro verdient.

Van alle werkenden in de kunstensector (podiumkunsten, beeldende kunst, musea, bibliotheken en andere kunstinstellingen) is 72 procent zzp'er. Vergeleken met 2010 is hun aantal toegenomen van 38.500 naar 59.000. Anders dan misschien gedacht is deze (wel of niet gedwongen) transitie althans in financieel opzicht desastreus verlopen, want wie een vaste baan heeft verdient meer dan de zzp'er. Niet minder schrijnend ook het gevolg: wie eens een vaste baan had verdient nu minder als freelancer. Dat er uitzonderingen zijn zal niemand ontkennen, maar dat maakt de inkomenspositie van de overige zpp'ers niet minder navrant.

Talloze kunstinstellingen in ons land, wel of niet door de overheid of andere geldschieters gesubsidieerd, geven liever de voorkeur aan zzp'ers dan aan een vast dienstverband. De nota van de zzp'er wordt betaald (vaak ook nog pas na geruime tijd, soms ook na lang aandringen!) en daarmee basta. Erg overzichtelijk, geen gedoe. Het is aan de zzp'er om zelf een arbeidsongeschiktheidsverzekering te regelen en een pensioen op te bouwen, belastingen en btw af te dragen. Echt, het kan niet makkelijker.

De slechte honorering in de kunstensector heeft uiteraard rechtstreeks negatieve gevolgen voor de inkomensontwikkeling. Lahaut heeft het kortgeleden alvast gemeld: een nieuwe onderklasse is aan het ontstaan, die van de 'werkende armen'. Waarbij het allang niet meer gaat om het individu dat een te laag prijskaartje aan zijn of haar diensten hangt, maar om een grote groep die tegen onverantwoord lage tarieven probeert aan de bak te komen en - niet minder belangrijk - te blijven.

Om even de gedachte te bepalen hieronder een door Lahaut samengesteld verdienstaatje van het gemiddelde uurtarief van zzp'ers in andere sectoren, van hoog naar laag:

€ 84 - Advies, management en bedrijfsvoering
€ 73 - Advisering, onderzoek en overig
€ 70 - Overheid en onderwijs
€ 68 - Dienstverlening informatietechnologie
€ 45 - Industrieel ontwerp en vormgeving
€ 38 - Kunst
€ 36 - Informatie en communicatie
€ 34 - Cultuur, sport en   recreatie
€ 27 - Gezondheidszorg

Gratis
Het lijkt misschien ongelooflijk, maar zaalexploitanten zien er niet tegenop om musici te vragen gratis op te treden. Zo stelde de saxofoniste Femke IJlstra zich onlangs in de media teweer tegen de gratis toegankelijke lunchconcerten waarvoor musici niet worden betaald. Dit in tegenstelling tot de pianostemmer, de suppoosten en anderen die bij het concert zijn betrokken. De collecte na afloop is bedoeld ter dekking of compensatie van onder meer de stookkosten en de broodjes voor de optredende musici. Als er voor de musicus al een vergoeding inzit - en uitzonderingen zijn er gelukkig altijd - dan nog is schraalhans keukenmeester. De Oosterpoort in Groningen kan bijvoorbeeld niet meer missen dan 136 euro. Een fooi, zo zegt men daar zelf.

Gratis lunchconcerten stimuleren zowel het laagdrempelige karakter van klassieke muziek als biedt het voor musici een 'buitenkansje' omdat zij zich op het podium in een (meestal) volle zaal kunnen manifesteren en daardoor van het een (misschien?) het ander komt. Simon Reinink, directeur van het Amsterdamse Concertgebouw, sprak zich onlangs in dergelijke bewoordingen uit. Om daaraan toe te voegen dat als er geen kaartjes worden verkocht, musici nu eenmaal niet kunnen worden betaald. Gratis, waarom eigenlijk? Zoals een musicus terecht opmerkte: "Musici kunnen ook niet gratis boodschappen doen."

Hoboïste Dorine Schoon (het Platform voor Freelance Musici is haar initatief) heeft schoon genoeg gekregen van al die gratis optredens, niet alleen in de zalen maar ook op radio en tv, de Uitmarkt en andere evenementen. Zelfs DWDD verwacht gratis optredens, want dat is goed voor zelfpromotie, jawel...

Het is een zo langzamerhand gevleugelde uitspraak: "Voor jou tien anderen." Het is een verschijnsel dat in iedere concurrerende markt opduikt: er zijn er altijd wel die "ja" zeggen tegen een idioot laag tarief, of anders bang zijn de volgende keer niet meer te worden gevraagd. Sommige musici, zo is mij verteld, zijn letterlijk tot iedere prijs bereid om te mogen spelen. Onder het motto 'je moet in het vizier blijven'.

Dorine Schoon is helder: ze vindt het zeer ergerlijk dat instellingen, die nota bene door de overheid worden gesubsidieerd, schandalig onderbetalen. Om even de gedachte te bepalen: een remplacant bij een van de vele professionele orkesten in ons land moet het doen met 87 euro voor een repetitie van drie uur. Reiskosten zijn voor eigen rekening en dus e gaan die er nog vanaf. Dit valt toch met droge ogen niet aan te zien? Het is echter dagelijkse realiteit voor velen.

Elders is het al niet beter, aldus Schoon. Uit berichten van collega's blijkt dat voor een kamermuziekavond per musicus hoogstens 150 euro wordt uitgetrokken (een kwartet mag onderling 300 euro verdelen). Of 100 euro plus een (gevulde?) koek (Terschelling), met de overtocht voor eigen rekening. Musicals begeleiden bij Stage Entertainment? Per voorstelling van drie uur 120 euro, plus een (zeer) beperkte reiskostenvergoeding.

Mag dit straffeloos? Ja, dat mag. Zzp'ers vallen sowieso niet onder het wettelijk minimumloon, van een vaste arbeidsovereenkomst is geen sprake. Als de CAO als richtsnoer dient? Dan is de vergoeding in het afgelopen decennium in ieder geval niet niet geïndexeerd. Niemand die daar overigens een boodschap aan heeft, waar nog bijkomt dat na de door 'Den Haag' ingevoerde bezuinigingsronden veel vaste contracten zijn verdwenen en het freelancewerk daarvoor in de plaats kwam. Wat ook kan in ons land: verkapt in loondienst, maar betaald als zzp'er. Moeiteloos. Wie zich ertegen verzet krijgt geen werk. Nu niet en in de toekomst niet.

Schoon heeft een punt als ze zegt dat het dan maar beter is om te kiezen voor minder muziek. Ze haalt een welsprekend voorbeeld aan: de Johannes-Passion in Enschede, ze speelde haar vele soli in een volle zaal voor zegge en schrijven 136 euro. Daarvan moet ze haar studie-uren betalen, haar verzekeringen, een potje voor arbeidsongeschiktheid, pensioenpremie, afbetaling van haar instrument, lessen om op peil te blijven, reis- en verblijfkosten, enzovoort. Het klinkt dramatisch: "Natuurlijk is spelen voor een bomvolle zaal fantastisch. Ik ben blij dat mijn werk voor schoonheid zorgt, voor iets goeds voor de samenleving. Maar de samenleving zegt tegen mij: je hebt geen bestaansrecht, jouw werk heeft geen waarde." Leg het maar eens uit in een wereldje waarin aan solisten en dirigenten per concert kapitale bedragen worden uitgekeerd.

Is het echt zo slecht? Wie niet beter weet, afgaat op de sociale media, zou warempel denken dat in de muzieksector het ene succes op het andere volgt. De werkelijkheid is echter een geheel andere: musici die zichzelf positief profileren doen dat ook omdat ze zichzelf aan de buitenwereld en dus de markt moeten verkopen.

Aan minister Van Engelshoven in eerste instantie de nobele taak tegen deze misstanden in de kunstensector concreet actie te ondernemen. Een actie die zich ook dient uit te strekken tot de muziekdocenten en zij die in de sector ook op andere wijze werkzaam zijn. Ze zijn immers niet minder het kind van de rekening.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links