Foto Jan Fotograaf

Brahms: Ein deutsches Requiem op. 45
Carolyn Sampson (sopraan), André Morsch (bariton), Cappella Amsterdam, Orkest van de Achttiende Eeuw o.l.v. Daniel Reuss
Gehoord: 23 mei 2018, De Doelen, Rotterdam

---

Met het oog op de op 25 mei a.s. inwerkingtreding van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) 'regent' het privacyverklaringen van allerlei organisaties. Wie er niet aan kan voldoen riskeert immers een forse boete. En dat wil natuurlijk niemand. Zo ook het Fonds Podiumkunsten. Ik kon bij het lezen van de openingszin van de introductiemail een glimlach werkelijk niet onderdrukken: 'Het Fonds Podiumkunsten geeft namens de Rijksoverheid ondersteuning aan alle vormen van professionele podiumkunsten in Nederland [enz.]'. Ik moest onmiddellijk denken aan een van de beste professionele koren die ons land rijk is: Cappella Amsterdam, dat voor de periode 2017-2020 onverwacht werd geconfronteerd met de afwijzing van de subsidieaanvraag door datzelfde Fonds. Een door het kamerkoor ingediend bezwaarschrift werd niet gehonoreerd. Natuurlijk deed het Fonds dat niet zonder motivering (gepubliceerd op de site van het Fonds).

Positief
Het koor mocht daardoor dan zijn gekleineerd, het liet zich absoluut niet klein krijgen; of erger nog, wegmasseren. Sterker nog, het wist ondanks deze onbarmhartige subsidiestop het hoofd moedig boven water te houden. De tekenen wijzen er bovendien op dat dit ook in de komende jaren het geval zal zijn. En dan hopelijk wel met die zo onmisbare financiële steun in de rug, waarop het koor gewoon recht heeft en dat het meedogenloos maar bovenal ongefundeerd werd onthouden. Een positief ingesteld koor biedt altijd nog de beste garantie voor een positieve toekomst.
Zoals het ook zeer positief is dat het Orkest van de Achttiende Eeuw na het overlijden van zijn oprichter en onvermoeibare gangmaker Frans Brüggen (1934-2014) alweer snel de weg omhoog heeft gevonden en - niet in de laatste plaats dankzij die andere zo belangrijke gangmaker, directeur Sieuwert Verster - in binnen- en buitenland ware triomfen blijft vieren. Het bleek een uitermate verstandige strategie om dirigenten met een verschillende achtergrond uit te nodigen, zoals het ook een goede zet bleek om met frisse moed door te gaan met de thematisch gevormde tournees die het orkest dwars door Europa voeren. Dan is er nog de zeer vruchtbare samenwerking met andere ensembles, zoals in dit geval met Cappella Amsterdam. Het lijkt er zelfs sterk op dat beide elkaar inspireren!
Voor de verschillende projecten worden altijd solisten van naam en faam aangetrokken. Het past in de zelf gekozen kaders waarbinn het bieden van topkwaliteit een eerste vereiste is.
Zo bezien is het devies 'samen sterk' niet meer dan een understatement: de synergie die dit in de praktijk oplevert is niet alleen opzienbarend maar biedt ook uitzicht op een in alle opzichten florissante toekomst.

Foto Jan Fotograaf

Geen zware ballast
Wat die synergie in de praktijk oplevert bleek ook weer gisteravond, in de Rotterdamse Doelen. Op het programma een werk dat voor menigeen misschien tot op het bot afgekloven lijkt, maar dat in deze uitvoering zelfs onvermoede, nieuwe vergezichten wist op te roepen en in doorzichtigheid, gelaagdheid en contrastwerking een meer dan diepe indruk maakte.

Vooraf had dirigent Daniel Reuss de lat al hoog gelegd: 'Ik probeer Brahms' requiem te ontdoen van al te zware ballast en ga op zoek naar de puurheid ervan, naar de wortels van Brahms in de Duitse muziekgeschiedenis: Schütz, Bach en Händel.
Met de intrinsiek heldere klank van het koor en het orkest wil ik een transparantie bereiken waarin de muziek en de prachtige teksten optimaal tot hun recht komen en de door Brahms geschetste weg naar het hiernamaals voor iedereen open komt te liggen.'

In volle glorie
U zult misschien denken: het zijn slechts woorden, terwijl de Britten er een mooie uitspraak voor hebben bedacht: ' the proof of the pudding is in the eating'. Welnu, het bewijs was er, in volle glorie, dynamisch volmaakt gedoseerd en in volstrekt natuurlijke tempi. Dan was er de ideale balans zowel in het koor als in relatie tot het orkest en werd het sterk dramatische karakter van het werk juist duidelijk onderstreept door de bewust lichter gehouden textuur, die paradoxaal genoeg geen enkele afbreuk deed aan het sonore karakter van het geheel (mede gedragen door het schitterende koper en de diep grommende of stevig geplukte contrabassen).

Foto Jan Fotograaf

Expressieve rijkdom
Reuss zocht niet naar vernieuwing, maar wel naar het verwijderen van het vele pluche dat al decennialang over het werk is gehangen. Hij vond de weg naar een diep aangrijpende zeggingskracht niet met gevoel voor theater of overdreven aandoend engagement, maar door alle aandacht te richten op stralende energie en expressieve rijkdom in een voortdurende sfeer van magische betovering. En natuurlijk was daar die sterke 'binding' met Schütz en Bach (onder meer in het uitgelezen 'Ihr habt nun Traurigkeit', subliem gezongen door Carolyn Sampson), zowel in het strak gehouden metrum (waarboven de sopraanstem moeiteloos kon uitwaaieren) als in het subtiele affect. André Morsch was de superieure bariton in 'Herr, lehre doch mich' en 'Denn wir haben hie keine bleibende Statt'. Ook bij hem stond tekstbeleving centraal.

Foto Jan Fotograaf

Verstaanbaarheid
Brahm's Requiem is bovenal de verklanking van zowel de gelaten aanvaarding van de dood met zicht op het hiernamaals als van de warme menselijkheid die het gehele werk omspoelt. In menige uitvoering krijgt deze samensmelting vaak het karakter van pure sentimentaliteit, maar dankzij de visie van Reuss en zijn enorme greep op het totale ensemble was daarvan geen enkele sprake. De inzet was ook niet de instrumentale en vocale schittering, maar de pure tekstuele verklanking, waardoor bijna als vanzelf de fonkeling teweeg werd gebracht die van begin tot einde consistent werd vastgehouden. Hoezeer het woord de boventoon voerde bleek bovendien uit de uitstekende verstaanbaarheid en de aangebrachte scherpe contouren, die zelfs in de complexe fugatische passages rotsvast overeind bleven. Ook de beide solisten hadden zich naar dit 'woordconcept' gevoegd, wat niet alleen bleek uit hun ideale tekstbegrip, maar ook uit de puur muzikale beleving ervan. Dat kunnen alleen vocalisten van dit kaliber: het gaat niet om het effect, maar om het affect, twee heel verschillende zaken.

Foto Jan Fotograaf

Bijval
Wie de uitvoering van Beethovens Missa Solemnis nog vers in het geheugen had zal gisteravond in zekere zin een 'feest der herkenning' hebben beleefd. Een daarmee vergelijkbare bevlogenheid, transparantie, tekstuele expressie en verstaanbaarheid, dit alles opgeroepen in een voortdurend sterk geëngageerd instrumentaal en vocaal krachtenveld, met lang aanhoudende bijvalsbetuigingen van het in grote getale opgekomen publiek als logisch gevolg.

Crowdfunding
Het is de bedoeling om Brahms' Requiem ook op cd te zetten. Dat is echter alleen mogelijk op basis van genereuze giften. Kijk voor verdere informatie op www.cappellaamsterdam.nl of www.voordekunst.nl.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links