Actueel

Matthäus-Passion onder Leertouwer opnieuw een sensatie

 

© Maarten Brandt, maart 2016

 

Bach: Matthäus-Passion BWV 244

Guy Cutting (Evangelist), Tom Sol (Christus)
Solisten/koor Coro I: Stefanie True (sopraan), Mark Chambers (altus), Robert Buckland (tenor) en Robert Davies (bariton)
Solisten/koor Coro II: Klaartje van Veldhoven (sopraan), Kaspar Kröner (altus) Matthew Long (tenor) en Harry van der Kamp (bariton)
Cantus firmus : leden van de Kathedrale Koorschool Utrecht
De Nieuwe Philharmonie Utrecht
Dirigent:: Johannes Leertouwer

Gehoord: 26 maart 2016, Nikolai Kerk, Utrecht

http://nputrecht.nl/


Over de door Johann Sebastian Bach tijdens zijn cantorschap aan de Leipziger Thomaskirche gehanteerde vocale bezetting zijn inmiddels vele boekdelen volgeschreven en ook op deze site valt daar veel wederwaardigs over te lezen. Kort door de bocht geredeneerd is het op z'n zachtst gezegd hoogst onwaarschijnlijk dat Bach bij de uitvoeringen van zijn grootschalige religieuze composities een voorkeur zou hebben gekoesterd voor een puur solistische formatie, waarbij slechts een zanger per stemligging het ideaal was, zoals Joshua Rifkin en in diens kielzog Andrew Parrott (en - om een recenter voorbeeld te noemen - Sigiswald Kuyken) ons willen doen geloven. Daar komt nog bij, en daarover bestaat niet de minste twijfel, dat Bach veelal matig tot zeer ontevreden was met het 'stimmliche' materiaal, waarmee hij het in de dagelijkse praktijk in Leipzig moest stellen, zodat het alleen al daarom puur noodzakelijk was per stemligging minstens drie (en bij voorkeur meer) vocalisten in te schakelen.

Eclatant succes
Met andere woorden, een voor de volle honderd procent solistisch bezette vertolking van de Matthäus Passion zou onder de hiervoor beschreven benarde omstandigheden niet alleen tot een karikaturale weergave van het desbetreffende opus hebben geleid, maar tevens tot een vocaal geheel dat ernstig zou hebben geleden aan onvoldoende dynamische draagkracht en - heel belangrijk! - een totaal dat daardoor ook gespeend zou zijn gebleven van de vereiste dynamische contrasten. Maar dat is nog niet alles want het is vanzelfsprekend klip en klaar dat de hoge tot zeer hoge kwaliteit van het huidige in barok gespecialiseerde zangersgilde in binnen-en buitenland in de verste verte niet kan worden vergeleken met het dikwijls abominabele niveau uit Bachs tijd in Leipzig. Alleen al om die reden is een volledig solistische uitvoering volgens het recept van Rifkin cum suis iets totaal anders dan een dienovereenkomstige vertolking onder leiding van Bach, gesteld dat zoiets al heeft plaatsgevonden, wat dus in (zeer) hoge mate valt te betwijfelen.

Maar, en nu komt het, naast het wetenschappelijke, c.q. musicoligische (on) gelijk bestaat er ook zoiets als het artistieke (on) gelijk. Want, zoveel is natuurlijk evenzeer duidelijk, en dat is dat iedereen het volste recht heeft Bachs muziek op zijn of haar wijze tot leven te wekken. Dat wil zeggen, zolang maar geen claim wordt gelegd op een voor altijd geldige en onaantastbare waarheid. En zo staat het ook violist en dirigent Johannes Leertouwer, chef van De Nieuwe Philharmonie Utrecht, uiteraard geheel vrij een solistisch bezette Matthäus Passion te verklanken, wat hij nu alweer voor de tweede maal, en dit overigens met eclatant succes, doet.

Adem, rust en flexibiliteit
Dat deze vertolking van Bachs Opus Magnum opnieuw een sensatie was komt omdat Leertouwer het artistieke gelijk helemaal aan zijn zijde had. Waarom? Omdat hij met topsolisten werkt in combinatie met een orkest waarin zelfs de kleinste zweem van onverschillig welke cao-mentaliteit weldadig door afwezigheid schittert. Een ensemble waarbij bovendien kan worden vastgesteld dat alle instrumentalisten - en daarin schuilt een duidelijke analogie met de vocale bezetting - van solistische allure zijn. Hier geldt in optima forma en over de gehele linie het adagium van eenheid in verscheidenheid. De derde parameter waaruit dit fenomenale resultaat valt te verklaren is de voorbeeldige akoestiek van de Utrechtse Nikolaikerk waar dit evenement plaatsvond, met als gevolg dat de klank van het solistisch opererende koor, indien nodig, toch uiterst volbloedig, optimaal contrastrijk en 'koristisch' overkwam. Nooit beklijfde de indruk van ook maar enige ielheid en geen moment werd het traditionele koor gemist. Leertouwer vuurde zijn troepen met sobere gebaren van achter zijn vioollessenaar aan en alles viel perfect op de juiste plaats. De tempi waren bijkans ideaal, weliswaar levendig, maar ook met voldoende ruimte voor adem, rust en flexibiliteit. En met een schier oneindig aantal temporele en dynamische nuanceringen, dit laatste mede met het oog op het zo sluitend mogelijk in klinkende munt omsmeden van de tekstuele expressie. Heel geraffineerd was daarenboven het moment vlak voor de oplossende dissonant in het slotkoor van het tweede deel, waar Leertouwer een uiterst subtiele maar wel degelijk voelbare vertraging inlaste.

Respect
Het noemen van alle hoogtepunten van deze magistrale uitvoering is een onbegonnen zaak. We beperken ons daarom tot enkele krenten uit de pap. Om te beginnen is er de Christus-partij van Tom Sol, die al van meet af aan bij deze Utrechtse Matthäus-traditie is betrokken en die niet alleen qua vocale prestaties maar ook wat zijn statuur betreft een Christus is die het hoogste respect als het ware vanzelf afdwingt. Alleen al de manier waarop hij de zinsnede "Mein Freund, warum bist du kommen?" ten beste geeft is niet minder dan adembenemend. In één woord: soeverein. En die karakteristiek is onverminderd van toepassing op evangelist Guy Cutting, die zijn vertellersrol op bewogen en toch onopgesmukte wijze gestalte gaf. Dit bovendien met een stemgeluid die tot in de kleinste finesses puur en helder was. Een van de vele bijzondere momenten is altijd weer het 'Erbarme dich' waarin Mark Chambers, daarbij uiterst fraai gesecondeerd door Leertouwers vioolsolo, tijdens de tweede helft van deze befaamde aria opeens een 'sotto voce' liet horen, waarbij men de ogen nauwelijks droog houdt. Dat laatste geldt evenzeer voor Stefanie True, die in 'Aus Liebe' aan de smachtende zuchten extra reliëf kon verlenen dankzij de door Leertouwer voorgestane cesuren, met als gevolg een ongekende en - mede ook - emotionele spankracht.

Catharsis-achtig karakter
Al even imposant was Klaartje van Veldhoven in 'Blute nur', mede dankzij hoogst verrassende figuraties in het da capo, waardoor de dramatische impact van deze aria een accent kreeg dat ik nog niet eerder hoorde. De baritons mochten er ook zijn, met Harry van der Kamp vooral enorm op dreef in 'Gebt mir meinem Jesum wieder' waarvan hij de wrange inhoud tot in het merg vermocht te treffen. Een verhaal apart is Robert Davies, aan wie ook de kleine partijen waren toevertrouwd en die dat met enorme verve en een natuurlijk gevoel voor theatraliteit deed. Niettemin wist hij met de verinnerlijkte dimensie van het 'Am abend da es kühle ward' en 'Mache dich mein Herze rein' al even goed raad, getuige de fraaie milde gloed waarmee hij zijn stem wist te bezielen en waardoor het catharsis-achtige karakter van deze schitterende muziek voorbeeldig voor het voetlicht werd gebracht. Over de overige solisten kan in eensluidende zin worden bericht. Ik heb het al eens eerder gezegd en ik herhaal het graag: deze Matthäus-traditie heeft niet alleen een geheel eigen plaats in den lande weten te verwerven, maar kan zich volledig handhaven naast die van Naarden en Amsterdam (de uitvoering met het KCO stelde dit jaar trouwens danig teleur, maar dit terzijde). En, als ik tenslotte een vurige wens mag uitspreken: Leertouwers Matthäus mag dan beschikbaar zijn in 68 filmpjes (van de vorige uitvoering), het zou fantastisch zijn als de verklanking van dit jaar - er zijn opnames gemaakt voor uitzending door de plaatselijke omroep (RTV Utrecht) die op 2 e paasdag is uitgestraald en nog kan worden gezien/beluisterd via rtvutrecht.nl/gemist - op dvd beschikbaar kwam! Nog afgezien van het feit dat dit ook een mooie actie zou kunnen zijn om dit voortreffelijke orkest extra mee te ondersteunen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links