Actueel

Carte Blanche voor Thomas Adès

 

© Thea Derks, 2 oktober 2019
https://theaderks.wordpress.com

 

'Ik stond een hele dag in de rij voor de BBC Proms' - carte blanche voor Thomas Adès bij Koninklijk Concertgebouworkest

Thomas Adès is de wonderboy onder de Britse componisten. Op zijn 22ste werd hij uitgeroepen tot 'de nieuwe Britten' na een pianorecital in de Purcell Room in Londen. Hij had het publiek tot tranen geroerd met zijn pianostuk Still Sorrowing, geïnspireerd op een compositie van John Dowland. Een stormachtige carrière volgde. In 2011 maakte hij zijn debuut als dirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest, dit seizoen kreeg hij carte blanche voor drie concerten. Op 11 en 12 oktober dirigeert hij het orkest in werken van hemzelf en anderen.

Het succes van Thomas Adès (1971) is begrijpelijk, want zijn muziek is modern zonder cerebraal te zijn. Hij haakt net zo makkelijk aan bij klassieke meesters van Mozart tot Schönberg als bij popmuziek en jazz. De energieke Brit weet die uiteenlopende invloeden op een organische manier samen te smelten tot een eigen klankwereld. Hij wordt niet gehinderd door vooroordelen en conventies. Nu eens plakt hij pianosnaren af, dan weer vraagt hij om een 'soprano altissimo'. In een volgend werk zet hij rustig een onvervalste crooner in.

Een muzikale wereldburger: Thomas Adès dirigeert het Los Angeles Philharmonic in 'Dances of Death', Walt Disney Concert Hall, Los Angeles, 2017 (foto Allen J. Schaben, Los Angeles Times)

Avontuurlijk en fris
In welk genre Adès zich ook uitdrukt, altijd is zijn muziek avontuurlijk, fris en krachtig. Al in 1996 betoverde hij vriend en vijand met de opera Powder her Face. Deze is geïnspireerd op 'Dirty Duchess' Margaret Wigham, die er een losbandige levensstijl op nahield. Haar scheiding in 1963 veroorzaakte een schandaal waarbij de Britse pers uitgebreid inzoomde op haar seksuele uitspattingen. In de opera kijkt zij - vaak op hilarische wijze - terug op haar leven. Daarna volgden al even succesvolle opera's als The Tempest en The Exterminating Angel en orkestwerken als Asyla en Polaris.

Ook al begon hij zijn carrière als pianist, Thomas Adès schrijft graag en vaak voor symfonieorkest. Als tiener reisde hij 's ochtends vroeg vanuit Noord Londen naar de Royal Albert Hall om kaartjes te bemachtigen voor de concerten van de BBC Proms. 'Ik stond de hele dag in de rij voor een staanplaats in de stalles. - Zo dicht mogelijk bij het orkest.' Daar hoorde hij van zeer nabij hoe de grote meesters hun muzikale ideeën vertaalden naar een klinkende partituur.

Romantische inslag
Hij ontwikkelde een grote liefde voor negentiende-eeuwse componisten als Berlioz, Tsjaikovski en Mahler, wier invloed steeds hoorbaarder doorsijpelt naar zijn eigen composities. 'Oh, fijn!', reageert hij op deze constatering. Ten tijde van ons gesprek werkt hij nog aan de balletmuziek voor Inferno, waarvan hij in juni 2020 de Nederlandse première zal dirigeren. 'Ik ben altijd dol geweest op balletmuziek, maar waag mijzelf voor het eerst aan dit genre. Inferno wordt heel romantisch - althans voor zover ik het nu kan overzien.'

Dat veel componisten hun vroegere radicaliteit verliezen als ze ouder worden, bestrijdt hij echter. 'Zo simpel ligt het niet! Volgens mij wordt je gewoon beter in wat je doet. Je krijgt meer controle over de techniek, over de middelen die tot je beschikking staan. Mijn muziek wordt niet alleen romantischer, maar ontwikkelt zich ook op alle andere fronten.'

Schatten en schandalen
Adès verheugt zich op zijn eerste programma in oktober 2019, ' Schatten en Schandalen'. Hoofdmoot vormen een suite uit zijn opera Powder Her Face en de eenakter La plus forte van de Ierse componist Gerald Barry. 'Mijn opera gaat over het scandaleuze liefdesleven van een Britse hertogin, die van Barry over een overspelig koppel in Parijs. Ik vind het geweldig om naast mijn stuk La plus forte van Barry in Nederland te kunnen introduceren. Ook die gaat over ontrouw, de twee stukken passen mooi bij elkaar.'

'Het libretto is gebaseerd op een toneelstuk van Strindberg over twee vrouwen die elkaar ontmoeten in een café in Parijs. - Waarvan er maar ééntje zingt, heel innovatief!' Een oudere dame treft een jonge serveerster (een zwijgende rol), maar realiseert zich al babbelend dat deze een affaire heeft gehad met haar echtgenoot. 'Meesterlijk hoe Barry met eenvoudige middelen een complex en diepgravend psychologisch drama schetst. Hij maakt muzikaal invoelbaar hoe langzaam tot de oudere dame doordringt wat er aan de hand is. In dat opzicht vind ik hem vergelijkbaar met grootheden als Beckett en Joyce.'

Geen angst voor lege pagina
Op het programma prijken verder Prélude à l'après-midi d'un faune van Debussy en Les biches van Poulenc. Beide werden begin twintigste eeuw gecomponeerd voor de Ballets Russes. De balletmuziek van Debussy veroorzaakte in 1912 een schandaal in de choreografie van Vaslav Nijinski, die expliciete masturbatiebewegingen maakte. Van een raakvlak met zijn eigen opera over de oversekste hertogin wil Adès overigens niet weten: 'Ik vind het gewoon prachtige muziek, die ik graag dirigeer.'

Meer verwantschap voelt Adès met Les biches van Poulenc. 'Hiervoor maakte de vrouw van Nijinski, Bronislava Nijinska de choreografie; ook zij danste zelf de hoofdrol.' Er is geen noemenswaardig plot, het is veel meer een schildering van het decadente leven in het Parijs van de 'roaring twenties'. Het is een frivole aaneenschakeling van liefdesperikelen met homoseksuele en lesbische ondertonen. 'Poulenc putte voor dit ballet ruimhartig uit populaire muziek, net zoals ik in Powder Her Face.'

Bang dat hij zijn nieuwe stuk voor het Koninklijk Concertgebouworkest niet af zal krijgen is hij niet. Hij heeft een ijzeren discipline bezweert hij. Elke ochtend neemt hij plaats achter zijn bureau, om er pas zes uur later weer van op te staan. 'Natuurlijk strek ik af en toe mijn benen. Maar als een leeg vel muziekpapier je aanstaart en er gebeurt niks, ben je geen componist.'


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links