Actueel (archief)

Muziekcentrum Vredenburg Utrecht:

grote ambities én problemen (1)

 

© Kees de Leeuw, oktober 2008

 

Nog geen jaar na de verhuizing van het Muziekcentrum Vredenburg (Utrecht) naar 2 verschillende locaties heeft het al een exploitatietekort van 2,7 miljoen Euro. En dat terwijl het nieuw te vormen muziekpaleis (geplande opening 2012) juist een nogal ambitieus project is.

Beetje geschiedenis

Een deel van de binnenstad van Utrecht was enkele decennia geleden een grote bouwput, met als resultaat onder meer winkelcentrum Hoog Catharijne en het Muziekcentrum Vredenburg. Over de schepping van architect Herman Hertzberger zijn de meningen verdeeld.Het exterieur, tamelijk grauw beton ziet er op regenachtige dagen erg miserabel uit. In elk geval past het gebouw goed bij het andere complex in de nabijheid, het winkelcentrum Hoog Catharijne.

De grote (muziek)zaal met op de centrale plaats het podium en hierom in een soort achthoek, 8 vakken met tribunes voor het publiek is opvallend. De akoestiek is gemiddeld van kwaliteit, geen helderheid zoals in De Doelen of een ‘bruin’ geluid zoals in het Concertgebouw. Merkwaardig genoeg is het geplande orgel nooit gerealiseerd, ook al zijn er acties gevoerd om geld te verzamelen voor de bouw van het beloofde instrument. Afgezien van het feit dat het niet netjes is om geld in te zamelen en dat niet te gebruiken voor het beoogde doel, zou het interessant zijn om te horen welk akoestisch effect de plaatsing van een orgel ten gevolge heeft. De akoestiek is niet ideaal voor vocale muziek, tenminste voor de luisteraars achter het podium. Zo was ik ooit getuige dat veel bezoekers in de pauze van Händels Messiah van achter het podium voor het podium wilden zitten en daarvoor het zitten op tamelijk harde traptreden trotseerden.

Muziekcentrum Vredenburg in het hartje van de stad Utrecht

De kleine zaal is een betere zaal qua muziekbeleving. De bouw is qua opzet minder opvallend dan die van de grote zaal. Al met al een heel redelijk muziekcentrum met qua klassieke muziek een gevarieerd aanbod, waarbij bekende musici als Ivo Pogerelich, het Leipziger Streichquartett, het Beaux Arts Trio en orkesten als het KCO en het Rotterdams Philharmonisch Orkest geregeld te gast waren.

Ambitieus

Daar een deel van de binnenstad van Utrecht wederom gerenoveerd dient te worden, aldus beleidsmakers, is juist het deel rond het Muziekcentrum nu weer een plek van bouwwerkzaamheden. Het huidige Muziekcentrum moest daarom gesloten worden, om in 2012 te herrijzen als nieuw muziekpaleis. Hierbij wordt de huidige grote zaal behouden, maar is de kleine zaal afgebroken. Met enkele nieuwe zalen erbij moet het hele Utrechtse muziekleven (inclusief jazz en popmuziek) geconcentreerd worden in dit nieuwe paleis. Totaal zijn 5 zalen gepland, de huidige grote zaal (1500 stoelen), een kamermuziekzaal (550 stoelen), een popzaal (2000 stoelen), een cross-overzaal (500 stoelen) en een jazz-zaal (250 stoelen). Naast deze zalen worden horecavoorzieningen en congres/vergaderfaciliteiten gerealiseerd. Al met al een nogal ambitieus project, “een werkelijk uniek complex, dat zijn gelijke niet kent in de wereld” (aldus een nieuwsbrief van het Muziekcentrum).

 
  De “rode doos” in Utrecht Leidsche Rijn

Om deze plannen te realiseren was het Muziekcentrum gedwongen om andere plekken te zoeken in de stad. Daarom is het Muziekcentrum nu over twee plaatsen verdeeld. Als kleine zaal wordt het gebouw van de Leeuwenbergh kerk gebruikt, Vredenburg Leeuwenbergh. De grote zaal is na, een kort intermezzo elders, verplaatst naar een tijdelijk gebouw in Leidsche Rijn, de grote Vinex locatie van Utrecht. Door de vorm van een doos en de opvallend rode kleur wordt het gebouw met de grote zaal vaak rode doos genoemd. De officiële benaming is Vredenburg Leidsche Rijn.

Financiële problemen te over

Terwijl de locaties pas in winter 2007-08 werden betrokken, verschenen er al voorjaar 2008 alarmerende berichten over financiële problemen. Toen werden de problemen nog grotendeels gebagatelliseerd. In september bleek echter dat de financiële problemen zeer serieus zijn. Er is nu al een exploitatietekort van 2,7 miljoen. De exploitatie- en huisvestingskosten zijn ruim 1,5 miljoen hoger dan verwacht. Hoewel het onbegrijpelijk is dat er zo slecht gerekend wordt is het vanuit muzikaal oogpunt veel interessanter waarom de inkomsten ook achterblijven door tegenvallende bezoekersaantallen. Van de ruim 200.000 bezoekers in 2007 worden er in 2009 nog maar 150.000 verwacht. Op termijn, het jaar 2011, is de prognose drastisch bijgesteld van te verwachten 300.000 naar 180.000 bezoekers. In het kielzog hiervan zijn de sponsorinkomsten ook terug gelopen en gezien de huidige economische omstandigheden valt wat dit betreft alleen maar meer te vrezen.

Waarom blijft het publiek weg?

Er zijn vele redenen te bedenken waarom de bezoekersaantallen teruglopen. Volgens mij is dit proces al langer in gang gezet, al voor de verhuizing plaats vond. Enkele voorbeelden uit eigen ervaring. De voorheen aan het begin van het seizoen grotendeels uitverkochte twee series strijkkwartetten werd enkele jaren terug gereduceerd tot één serie en toch was het makkelijker om later alsnog een kaartje te kopen. (Dit seizoen is de serie overigens wel uitverkocht maar Vredenburg Leeuwenbergh heeft ook minder plaatsen dan de oude kleine zaal). De komst van het KCO betekende de laatste jaren lang niet meer altijd een uitverkochte grote zaal. Typerend was mijn laatste bezoek aan de grote zaal op de oude locatie. De pianist Evgeni Kissin, nota bene geprogrammeerd in 2 abonnementseries, trok bepaald geen volle zaal. Terwijl de toegangsprijs minder dan de helft bedroeg van zijn optreden in Amsterdam.

De achteruitgang qua aantallen bezoekers van in elk geval klassieke concerten is wel versneld door het Muziekcentrum te verplaatsen naar andere locaties. Allereerst gaat het om de locaties zelf. Waar het Muziekcentrum Vredenburg in het hartje van de stad lag zijn de nu gebruikte locaties bepaald decentraal gelegen. De Leeuwenbergh kerk (kleine zaal) ligt weliswaar aan de rand van het centrum, maar toch in een relatief erg rustige buurt. En de rode doos mag dan in de drukte nabij de A2 en de grote wijk Leidsche Rijn liggen, het lijkt voor een aantal vroegere bezoekers een brug te ver. Leidsche Rijn ligt zeker decentraal. Beide plekken zijn relatief geïsoleerd gelegen, met weinig of geen horeca en winkels in de buurt. De plaats van Vredenburg Leidsche Rijn nabij een vinexwijk is emotioneel gezien geen gelukkige keuze. Vinexwijk is nu eenmaal voor diverse mensen een negatief begrip. In de wijk zelf is hoogstwaarschijnlijk maar een beperkt deel van de bewoners potentieel publiek omdat dat een niet onaanzienlijk deel bestaat uit jonge gezinnen. En veel van de bewoners, ongeacht de gezinssituatie, zullen te maken hebben met hoge woonlasten en hebben dus geen geld over voor concertbezoek.

Waar het oude Muziekcentrum Vredenburg aantrekkelijk gelegen was voor bezoekers die met het Openbaar vervoer reizen, namelijk op loopafstand van het Centraal Station, is dat positieve punt nu geheel verdwenen. Voor de automobilisten bleek de bewegwijzering naar Vredenburg Leidsche Rijn een probleem, evenals de hoge parkeertarieven.

Heeft Vredenburg Leeuwenbergh, een traditioneel gebouwd kerkgebouw, nog wel sfeer, over het ontbreken daarvan in Vredenburg Leidsche Rijn wordt stevig geklaagd. Waarschijnlijk is de aanwezigheid van hele grote foyers waar elke vorm van intimiteit ontbreekt hier een oorzaak van.

Voor muziekliefhebbers is de akoestiek natuurlijk van essentieel belang. Ondanks de vertraagde oplevering van beide panden bleek de geluidskwaliteiten op beide locaties verre van optimaal. Eerlijk gezegd heb ik eventueel recente aanpassingen in de grote zaal gemist, maar de ongelukkige keus voor een podium in soort doos waar de muziek “blijft hangen”is moeilijk te verhelpen. De muziek komt “niet los” en koperen blaasinstrumenten geven hierdoor al snel een dreunend effect.

De programmering had tot nu toe niet te lijden. In het huidige seizoen worden onder andere nog het KCO, het Russisch Nationaal Orkest, het Orkest van de Achttiende Eeuw, het Tokyo Strijkkwartet, Janine Jansen met haar eigen festival en pianiste Hélène Grimaud verwacht. Maar de verwachting van de gemeentelijke overheid is dat de hoeveelheid geplande concerten in 2009 terugloopt naar 275, waar in 2007 nog 439 concerten werden gegeven. Het is daarbij te hopen dat de wel goed bezochte concerten gehandhaafd blijven. Te denken valt hierbij vooral aan concerten in het Festival Oude Muziek, naast die met de populaire dirigent Jaap van Zweden en publiekslievelinge Janine Jansen. Zo niet, dan is angst voor een verdere afname van bezoekers gerechtvaardigd.

Tot slot, het is moeilijk te zeggen of doemdenkerij op zijn plaats is. Het is zeer de vraag of de planning dat het nieuwe muziekpaleis geopend wordt in 2012 gerealiseerd wordt. Zoals bij de meeste grote bouwprojecten is er sprake van vertraging. Hoe langer het duurt eer het muziekpaleis wordt geopend, hoe groter de kans dat bezoekers afhaken. In dit seizoen trok de Stadsschouwburg in het centrum van Utrecht wel meer bezoekers. Een gedeelte van het uitgaanspubliek heeft dus gekozen voor een andere instelling. Het Muziekcentrum Vredenburg heeft haar vertrouwen bij een deel van haar publiek verspeeld. Zelfs als er maatregelen worden genomen om de verloren bezoekers terug te winnen is het de vraag of dit niet al te laat is. Immers, vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Vertrouwen en geld is nodig om Utrecht met haar Muziekcentrum een toonaangevende stad te laten blijven.

Klik hier voor deel 2


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links