Actueel (archief)
Het Koninklijk Concertgebouworkest:
"Wir sind in höchster Noth"
© Aart van der Wal, 26 januari 2008
 |
Het muziekbedrijf op topniveau is in groot gevaar, er dreigt regelrechte afbraak en Den Haag is er doof voor gebleken. Vervolgens worden de media gemobiliseerd om meer druk op de Haagse ketel te zetten. De media duwen het karretje verder voort en het resultaat van al die inspanningen lezen we dan vervolgens in de krant. Zoals gisteren in NRC Handelsblad (zie de rechterkolom).
|
Niet over het algemeen, maar een handjevol journalisten beschouwt het KCO als een van de drie beste orkesten ter wereld (naast de Berliner en de Wiener Philharmoniker). Welke normen daarvoor worden gehanteerd weet ik niet, maar wel weet ik dat in een willekeurige blindtest de uitkomst heel wat minder trefzeker zal zijn. Enfin, we mogen zeker wel beweren dat 'ons nationale orkest ' tot de wereldtop behoort. Daar kunnen we overigens zonder al te veel inspanning nog wel een behoorlijk aantal orkesten toe rekenen. Calculerende dirigenten en solisten De concurrentie is móórdend. Wie aan de top wil meedraaien moet over een grote zak geld beschikken. Zo bezien is een toporkest dus eerder een last dan een voordeel. Althans, als de burger daaraan via de belastingschuif moet meebetalen. De sponsorende bankdirecteuren en koffiebranders zijn blijkbaar niet van zins om voor al dit moois dieper in de eigen buidel te tasten. De opbrengsten uit kaartverkoop, cd's en andere commerciële randactiviteiten bieden onvoldoende soelaas. De zaalcapaciteit kan niet verder worden opgeschroefd en dus is daar die altijd weer lonkende overheid die - als ware die de beheerder van de Egyptische vleespotten - het bedrag mag aanvullen wat het orkest tekort meent te komen. Tien miljoen euro in totaal, daarom gaat het. Per jaar wel te verstaan. Drie miljoen meer dan nu. Een gigantisch bedrag. Daarvoor kan in een groot aantal (muziek)scholen in ons land wel min of meer optimaal (muziek)onderwijs worden gegeven. Eigentijdse muziek als een last Maar zelfs met tien miljoen in de knip wil het KCO de eigentijdse muziek grotendeels vaarwel zeggen en de door bijna iedereen zo hoog gewaardeerde activiteiten bij De Nederlandse Opera beëindigen. Men gaat liever internationaal de boer op, zich (nog) sterker profileren in het buitenland. De vaderlandse concertgangers worden tussentijds beloond met bezoeken van grote buitenlandse orkesten. Zoals dirigenten en solisten over de wijde wereld vliegen, zo willen orkesten dat ook. Wie daarvan echt beter wordt is sinds de ineenstorting van de platenbranche een groot vraagteken geworden. Ajax De vergelijking met Ajax is op zijn minst een ongelukkige. Alsof er serieuze raakvlakken zijn tussen het voetbalwereldje en de wereld van de grote muziek. Ajax leed onder de volkomen buiten proporties geraakte geld- en spilzucht in deze toch al merkwaardige tak van sport. Toch... Er is een aardige parallel te vinden. In menig Nederlands voetbalelftal moet je de Nederlanders met een lantaarntje zoeken. Bij onze 'nationale trots', het Koninklijk Concertgebouworkest, dreigt het dezelfde kant op te gaan. Tijdens de repetities wordt noodgedwongen Engels gesproken, ook onder elkaar. Steeds minder Nederlanders, steeds meer buitenlanders. Een Letse dirigent als chef in Amsterdam, onze 'eigen' Jaap van Zweden in Dallas. Moet kunnen. Die vrijstaande woning Toch jammer dat in het krantenartikel bepaalde zaken er met de haren lijken te zijn bijgesleept. Wie thuis moet studeren hoeft toch niet per se een vrijstaande woning te betrekken? Geluidsisolatie is er in alle soorten, maten en prijzen. Vorige week was ik op bezoek bij een gevierde pianiste, die haar gewone rijtjeswoning keurig had laten isoleren. Zelfs de op de eerste verdieping gespeelde Revolutie-Étude van Chopin bleef in de woonkamer beneden onhoorbaar. Amsterdam als woonplaats veel te duur? Alsof er redelijk dicht bij de stad geen goedkopere alternatieven zouden zijn! In mijn gemeente wonen diverse musici van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, op een uur reizen van hun vaste werkplek. Ze piekeren er niet over naar de 'grote stad' te verhuizen. Voor hen maakt het niet uit of ze met hun (zware) instrument 1 of 40 km moeten overbruggen. Zo kan er van alles en nog wat een groot probleem worden gemaakt. Als het maar lang en luid genoeg wordt geroepen wordt het nog voor zoete koek geslikt ook. |
Het artikel in NRC Handelsblad (25-1-2008): Concertgebouw Orkest wil meer geld voor topmusici Door onze redacteur Kasper Jansen Amsterdam, 25 jan. Het Koninklijk Concertgebouworkest vraagt drie miljoen euro meer subsidie om een dreigend verlies aan kwaliteit en internationaal prestige te voorkomen. De salarissen zijn volgens chef-dirigent Jansons te laag om musici van niveau te kunnen aantrekken. Momenteel krijgt het orkest 10 miljoen euro subsidie per jaar. Het Concertgebouworkest wordt over het algemeen gezien als een van de drie beste orkesten ter wereld, naast de Wiener Philharmoniker en de Berliner Philharmoniker. Jansons werd in 2005 door het BBC-blad Music uitgeroepen tot ‘de grootste dirigent van onze tijd’. In de subsidie-aanvragen bij het rijk en de gemeente Amsterdam voor de komende vier jaar noemt het Concertgebouworkest situatie „ronduit zorgelijk”. Het gaat vooral om de mogelijkheden om hoog-getalenteerde musici in dienst te nemen en om de positie ten opzichte van de internationale concurrenten op het gebied van financiering. Musici van niveau kunnen bij concurrerende orkesten in Berlijn, Wenen of New York veel meer geld verdienen in Amsterdam. Het orkest vraagt voor de komende vier jaar een verhoging van de subsidie met drie miljoen boven de huidige tien miljoen euro per jaar. Dat geld moet worden besteed aan een salarisverhoging, die noodzakelijk is om de kwaliteit te handhaven. Vanaf volgend jaar wil het orkest de musici twintig procent meer gaan betalen. Het orkest wil ook zelf de eigen inkomsten vergroten. Binnen tien jaar wil het orkest de musici ook een topinstrument in bruikleen geven, zodat ze daarin niet zelf hoeven investeren. Zelfs als de subsidies zo fors worden verhoogd, wil het Concertgebouworkest in de toekomst minder vaak de veel voorbereiding kostende voorstellingen van de Nederlandse Opera begeleiden. Het orkest wil minder vaak tijdrovend hedendaags repertoire spelen en vaker lucratief in het buitenland optreden. Alleen dan kan de huidige 50-50 verhouding tussen subsidie en eigen inkomsten weer worden hersteld. Rijksmuseum Mariss Jansons, chef dirigent sinds 2004, probeert het orkest te behoeden voor middelmatigheid. „De toekomst en de toppositie van het Concertgebouworkest in de wereld staan op het spel. Het orkest is voor Nederland net zo belangrijk als het Rijksmuseum, dat nu voor heel veel geld wordt gerestaureerd." Mariss Jansons heeft de problemen bij zijn orkest vorige week persoonlijk voorgelegd aan cultuur-minister Plasterk, die op de 65ste verjaardag van de chef-dirigent met hem kennismaakte en met hem lunchte in het Concertgebouw. „Ik zei tegen hem dat de kwaliteit van het orkest niet vanzelfsprekend is. Het orkest is niet onkwetsbaar. Wie had vijf jaar gedacht dat de internationale positie van Ajax zó snel zou teloorgegaan. Ik wil niet dat het met het orkest die kant op gaat." „Ministers gaan in het buitenland altijd prat op het Concertgebouworkest, we zijn de culturele ambassadeur van Nederland. Maar het mag niet te veel kosten. En het ene orkest mag niet veel meer krijgen dan het andere. Het Concertgebouworkest heeft speciale steun nodig, het is nu eenmaal het beste Nederlandse orkest. Dan moet er ook onderscheid worden gemaakt. We verdienen meer wegens excellentie, harder werken, meer stress. In elk concert in binnen- en buitenland moet het KCO zijn enorme reputatie waarmaken.” Salarissen De salarissen van musici bij vergelijkbare buitenlandse orkesten liggen, gecorrigeerd voor koopkracht, 40 tot 70 procent boven wat het KCO kan bieden. Een orkestlid begint in die vergelijking in Amsterdam met 33.000 euro bruto, in München met 57.000 euro en in New York met 58.000 euro. In Berlijn en Wenen liggen die bedragen nog hoger. Het Concertgebouworkest, dat de komende jaren een pensioneringsgolf beleeft, is daardoor voor musici met het vereiste niveau onaantrekkelijk als werkgever. Bovendien zijn de woonlasten in Amsterdam voor een huis waar men ook kan repeteren, zeer hoog. Nu al heeft het orkest de grootste moeite vacatures te vervullen. Sommige blijven jarenlang oningevuld, voor andere zijn vaak drie of meer wervingsrondes nodig, de proeftijd moet worden verlengd en leidt dan soms zelfs niet tot een vaste aanstelling. Het orkest werft internationaal en heeft musici met twintig nationaliteiten. Jansons: „Ik ben bij bijna alle audities van solliciterende musici. Het is moeilijk. Als wij onder Nederlanders niet voldoende niveau vinden, zoeken we in het buitenland. Maar de beste buitenlanders kunnen elders meer verdienen, zelfs in tweede klas-orkesten.” Van alle Nederlandse orkesten heeft het Concertgebouworkest de meeste eigen inkomsten, dankzij een voortvarend zakelijk beleid, hoge toegangsprijzen die oplopen tot 70 euro, sponsors en buitenlandse tournees. Ook daarom vindt het orkest dat het extra inspanningen kan vragen van de overheid. Jansons: „Ik werkte twintig jaar in Oslo, daar ging het net zo. Helaas durven ministers geen radicale beslissingen te nemen en te zeggen dat ze vooral het allerbeste ondersteunen.” |
Maar goed, wie wil niet méér verdienen? Vervelend is altijd dat indien er binnen de eigen gelederen onvoldoende referentiepunten voor een verhoging te vinden zijn er steevast het buitenland bij wordt betrokken. Misschien is er iets danig mis met ons muziekonderwijs? Of worden er in Salzkammergut, München, Hannover of Edinburgh grotere talenten geboren en grootgebracht dan bij ons? Zijn wij dan vooral goed in de schaatssport? Als we serieus over 'nationale trots' willen blijven spreken moet er wel een redelijke verhouding zijn en blijven tussen Nederlandse en buitenlandse musici in het orkest.
Wat zei Jansons in dat krantenartikel? "Helaas durven ministers geen radicale beslissingen te nemen en te zeggen dat ze vooral het allerbeste ondersteunen." Het lijkt me toch tamelijk radicaal als onze minister dat verzoek om extra subsidie gewoon naast zich neerlegt. Tegelijk zal hij zich er niet van bewust zijn dat hij het allerbeste laat vallen. Het is natuurlijk ook niet zo. Wie alleen maar voor de eigen parochie predikt heeft oog noch oor voor al die andere gelovigen die ook hun bestaansrecht hebben.
Minister Plasterk kan zich beter richten op de hoognodige verbetering van het muziekonderwijs, van de basisschool tot en met het conservatorium, maar vooral op de muziekscholen. Dat lijkt op termijn meer zoden aan de muziekdijk te zetten. Plasterk kan eigenlijk maar een ding zeggen: "Mijnheer Jansons, sluit u maar achter in de rij aan, want er zijn er nog velen voor u. En ze roepen bijna allemaal hetzelfde."
Ongenuanceerd of deskundig
Hoe is het eigenlijk gesteld met die salarissen in het buitenland? Laat ik voorop stellen dat het aantal vacatures bij de Berliner Philharmoniker beperkt is en dat de musici van de Wiener Philharmoniker niet zozeer werknemer maar participant zijn. In het artikel wordt niet ingegaan op de salarisniveau's bij andere Europese orkesten, in bijvoorbeeld Milaan (Scala), Florence, Rome, Parijs, Londen, Madrid en Genève. Daar zitten toch ook niet de minste! Desnoods ook nog het Kirov-orkest in Sint-Petersburg, waar een worstenbroodje tegenwoordig meer kost dan aan de Berlijnse Alexanderplatz.
Bovendien kan iedere ervaren personeelsmanager vertellen dat een consistent salarisniveau, dat merendeels is gestoeld op anciënniteit en positie, voor meer rust in de tent zorgt dan allerlei scheefgegroeide verhoudingen als gevolg van wel of niet vermeende schaarste van het personeelsaanbod en de tussentijdse opvulling daarvan. Waarbij het zelden of nooit een haalbare kaart is om dan álle salarissen als gevolg van die schaarste dan maar te verhogen. Door voor nieuwe krachten meer salaris neer te tellen wordt al bij voorbaat een onwenselijk spanningsveld binnen het gehele orkest gecreëerd, wat ten koste van de motivatie en het spelniveau kan gaan. Het orkest betaalt meer, maar per saldo krijg het minder.
Het getuigt niet van een consistent personeelsbeleid indien ten gevolge van een pensioengolf de salarissen dienen te worden verhoogd. Dat is bovendien wel erg zuur voor degenen die met pensioen zijn gegaan: hun opvolgers verdienen plotsklaps (veel) meer.
Ook mag worden gezegd dat niet het salaris maatgevend hoeft te zijn voor de vervulling van vacatures. Menigeen zal het een eer vinden om bij het KCO te mogen werken of is een positie daar weer een aardige sprinkplank voor het verdere verloop van de carrière.
Eigenlijk gelukkig maar, want het kan toch ook niet zo zijn dat de salarisniveau's tussen bijvoorbeeld het KCO en het Rotterdams Philharmonisch nóg verder uiteen gaan lopen. Als er al van een waarneembaar kwaliteitsverschil tussen de beide orkesten sprake is rechtvaardigt dat zeker niet het groeiende beloningsverschil onder feitelijk gelijke omstandigheden. Wie bovendien vindt dat er in Amsterdam wel érg hard moet worden gewerkt zou eens weekje bij het Kirov of het London Symphony moeten meelopen.
Waar ik ook veel te weinig over hoor (al wordt de criticus Norman Lebrecht, die wekelijks en niet al te zuinig het muziekbedrijf op de korrel neemt, vaak de luis in de pels genoemd) zijn de excessieve bedragen die voor dirigenten, solisten en vocalisten worden neergeteld. Die honoraria nemen een forse hap uit de begroting (het weinig creatieve alternatief: (nog) meer de Vijfde of Achtste van Bruckner op het programma...). Dat het overal zo is een reden te meer voor de directies om in ten minste in Europees verband de handen ineen te slaan en daaraan paal en perk te gaan stellen. Dat betekent primair dan een 'aanval' op de kongsie van impresariaten - met het Amerikaanse CAMI, Columbia Artists Management Inc. voorop - die de koek nog steeds keurig kunnen verdelen en de laatste zijn om de prijzen te matigen.
Hebzucht en graaicultuur hebben ook in de muziekwereld hun sporen achtergelaten. In de popsector bestaan vergevorderde plannen om toegangskaartjes op het internet te laten veilen, waardoor ze aanzienlijk duurder zullen worden. Tja, waar is het eind?
In het krantenartikel worden naar mijn smaak de verkeerde argumenten gebruikt en wordt de lezer op het verkeerde spoor gezet. De gevolgen zag ik ook op het internet-discussieplatform van die krant: menige lezer bleek het spoor bijster te zijn.
Meer voor minder
Het KCO wil maar liefst drie miljoen meer, maar zonder verdere operabegeleiding en met de veronachtzaming van het eigentijdse repertoire. Meer voor minder dus.
Wat is dan de oplossing voor dit probleem? In ieder geval niet eerst hard roepen dat er meer overheidsgeld moet komen, maar eerst maar eens goed gaan poetsen. Een oplossing over de rug van de belastingbetaler is verreweg de slechtste. Een heilloze weg, niet veel anders dan de roep om meer asfalt.
Mogelijk kan er - om ditmaal de vergelijking met Ajax te maken - een kweekvijver voor jong talent worden gestimuleerd? De opleiding aan de conservatoria is relatief duur en misschien kan hier de helpende hand worden geboden?
De 'authentiek' musicerende orkesten hebben de barokmuziek bij de traditionele symfonieorkesten weggehaald. Een groot deel van het twintigste-eeuwse en eigentijdse repertoire is naar de lessenaars van gespecialiseerde ensembles weggelekt. Het symfonieorkest zal zich op zijn muzikale rol in onze sterk gedifferentieerde samenleving echt serieus moeten gaan bezinnen. Veel concertprogramma's zijn even spannend en avontuurlijk als boerenkool met worst. Als de jeugd de toekomst heeft ligt er voor de meeste orkesten in dit opzicht nog een behoorlijk terrein braak.
Het roer moet om, desnoods tegen de verdrukking in. Meer subsidie voor het spelen van het conventionele repertoire helpt daarbij niet. Dat werkt eerder contraproductief of leidt tot meer van hetzelfde. Geld lijkt tegenwoordig het geneesmiddel voor vele vermeende kwalen te zijn, maar dat is een nogal hardnekkig misverstand. Hoe dan ook, niet alweer over de rug van de gewone belastingbetaler. Om Bach hier te citeren: "Es ist genug"! Misschien wordt dat uiteindelijk ook bij het KCO erkend? Managers worden daar toch ook ervoor beloond om creatieve oplossingen te bedenken??