"De Raad van Bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) heeft definitief besloten om de programmering van de Concertzender over te hevelen naar nieuw op te richten radio-themazenders. De Concertzender past niet meer in de radiostrategie van de publieke omroep waar toegankelijkheid belangrijk is en waar digitale media nieuwe mogelijkheden bieden." Aldus het belangrijkste deel van het persbericht dat zich zo expliciet uitlaat over wat de NPO zo belangrijk vindt: de toegankelijkheid.

Het is om moedeloos van te worden. De Concertzender is oorspronkelijk immers geheel buiten het Hilversumse bestel om in het leven geroepen om tegemoet te komen aan wat de luisteraars WILDEN en wat bij de 'officiële' omroepen juist zo node werd gemist. Met andere woorden: de Concertzender was juist een protest tegen die 'radiostrategie van de publieke omroepen'. Vervolgens werd de zender met mooie beloften van zelfstandigheid naar Hilversum gehaald om vervolgens langzaam maar zeker te worden opgeslokt toen diezelfde publieke omroepen tot de ontdekking kwamen dat zij de uitzendfrequentie van de Concertzender zelf wel konden gebruiken. In Hiversum gelden veel, heel veel belangen, maar niet die van de luisteraars.

Wat die radiostrategie inhoudt, zei de NPO in dat persbericht in feite zelf: WIJ bepalen wat goed is voor de luisteraars. Bezuiniging is daarbij steeds opnieuw de eerste drijfveer, de tweede is tegenwoordig politiek correcte lippendienst, wat neerkomt op: veel meer aandacht voor de jeugd en de allochtonen. Dat die doelgroepen opeens naar de radio zouden gaan luisteren, is natuurlijk pure zinsbegoocheling. Afgezien van pure 'popzenders' is de radio in de huidige maatschappij per definitie een medium voor oudere generaties, maar die tellen in de strategie van de NPO kennelijk niet meer mee. Ondanks het feit dat zij in omvang sterk toenemen (de zogenaamde 'vergrijzing') en daarnaast door hun bestedingspatroon een economische factor van steeds groter belang vormen.

Wat zeker deel uitmaakt van al die pluriforme Hilversumse belangen, is de wanhopige commercialisering die ook bij de 'publieke omroepen' vér over de hoofden van de radioluisteraars reikt. Men vecht bijna voor een hogere kijk- en luistercijfers en wil dat ten koste van bijna alles bereiken. Zo sneuvelt een solide programmering op Radio 4 en komt daarvoor een stukkie van dit en van dat in de plaats. Gaat men vrolijk door met de onbenulligste spelletjes en probeert men met een soort music for the millions de minder ervaren luisteraar aan zich te binden. Anders zou die weleens snel kunnen afhaken - áls die trouwens al zou luisteren...

Wie al een poosje enigszins kritisch naar Radio 4 luistert, zal allang niet meer schrikken van het gebrek aan kennis en vakmanschap. Programmering komt meestal neer op het samenstellen van een bonte lappendeken met weinig programmatische samenhang. Voor de presentatie worden mensen aangetrokken die op grond van het gebrek aan kennis en ervaring het meest in aanmerking komen om de minder veeleisende luisteraars op maat te bedienen. Daarnaast moet er ook nog voor de een of andere coryfee een baan worden gevonden, zoals voor Maartje van Weegen, de echtgenote van NPS-chef Joop Daalmeijer. Haar door anderen voorgekauwde klassieke Arbeidsvitaminen moet voor een béétje met de klassieke muziek bekende luisteraar een gruwel zijn. Maar de gehele ochtend gaat er wel mee heen.

Ook bij 'specialistische' programma's is specialisme van de samenstellers en presentators trouwens geen vereiste. Zo werd - tot hun eigen verrassing - het programma Opera Live enkele jaren geleden toevertrouwd aan twee volkomen onervaren, jonge medewerkers die aanvankelijk niet de indruk wekten dat zij een operatheater ooit van binnen hadden gezien. Zij sloegen zich er met enthouiasme doorheen en groeiden in 'het vak', maar ook nu kunnen hun uitzendingen inhoudelijk nog altijd niet in de schaduw staan van vergelijkbare buitenlandse uitzendingen van bijvoorbeeld de BBC en de WDR. En als er een andere presentator moet invallen, is het resultaat tenenkrommend.

Dat de liefhebber van klassieke muziek zijn heil al jaren geleden elders zocht, is logisch, maar voor de publieke omroepen waren de druiven kennelijk zuur. Na enkele mislukte pogingen is 'het bestel' er nu dus in geslaagd definitief de stekker uit de Concertzender te trekken. De programmering van deze klassieke Pietje Bel komt - aldus de NPO - terug in drie digitale themazenders, die door de VPRO zullen worden gehost. Een zender met eigentijdse muziek, een zender met klassieke muziek voor de jonge 'professional' (wat dit ook moge betekenen), met ruimte voor veel live-opnamen van de Nederlandse podia, en dan tot slot de derde zender voor live-opnamen van wereldmuziek en jazz.

Hosting door de VPRO? Als er één omroep is die zich juist nooit geïnteresseerd heeft getoond in de smaak van een 'breed' publiek is het wel de VPRO. Deze omroep zoekt in cultureel-elitair opzicht al jarenlang de uiterste grenzen op. Dat was altijd de charme van deze omroep in een tijd toen andere zendgemachtigden uitgebreid de gebaande paden betraden. Dat laatste gebeurt echter steeds minder en de kans is levensgroot dat we straks geen Beethoven-symfonie meer horen, maar vooral nog veel eigentijdse muziek, 'wereldmuziek' (desnoods gespeeld op een waterpijp in Bahrain), en muziek uit de renaissance en de barok, met de nadruk op 'authentiek'.

Als er één omroep is, die juist niet geïnteresseerd is in de smaak van een 'breed publiek', is het de VPRO. Heeft u via de VPRO ooit een symfonie van Beethoven gehoord? De VPRO is juist cultureel-elitair tot in het uiterste en als het aan de VPRO ligt, horen we alleen nog maar eigentijdse muziek, 'wereldmuziek', vroegbarok en ouder of 'authentiek'. Zelfs Han Reiziger was bij zijn eigen VPRO op den duur bijna een vreemde eend in de bijt, die uiteindelijk niet voor niets zijn boeiende programma gewoon kwijtraakte. En opera? De enige opera waaraan de VPRO zich ooit in haar bestaan schuldig heeft gemaakt, was de televisiepremière van de complete Lulu met de door Friedrich Cerha voltooide slotakte. Op een zondagse tv-avond was dat overigens een grote daad, zonder meer. Maar de VPRO is wel de laatste omroep die zich aan de smaak van het publiek iets gelegen laat liggen.

Wat moeten we ons dan wel voorstellen van een grotere efficiëntie binnen de drie themazenders, waarover NPO-woordvoerder Jeroen Wassenberg de mond vol heeft? De VPRO mag gewoon drie ton opstrijken, als het gat is gevuld en daarmee heeft de NPO weer twee ton bezuinigd. De Concertzender deed relatief veel aan wereldmuziek, filmmuziek, populaire nostalgia en eigentijdse muziek, allemaal zaken die helemaal in het VPRO-straatje passen, dus op papier wordt de lijn ten dele wel doorgetrokken. De rest, het klassieke repertoire voor een breder publiek (het woensdag- en donderdagpubliek in het Concertgebouw, de operaliefhebbers en enkele andere groepen) wordt keurig onder het vloerkleed geschoven.

Misschien zijn de omroepgidsen wel tekenend voor de malaise die zich in de Hilversumse klassieke-muzieksector aftekent. De informatie die daarin wordt verstrekt over zowel Nederlandse als buitenlandse radioprogramma's met klassieke muziek is ronduit bedroevend, in kwantiteit en in kwaliteit. , maar tegelijkertijd ook veelbetekenend. Natuurlijk: de ideale vervanging is internet, zoals bijvoorbeeld de BBC al vele jaren aantoont. Sterker nog: op internet is ontzettend veel meer mogelijk dan in een beknopte, weken vooraf geproduceerde radiogids. Maar heeft u weleens geprobeerd de programmering van Radio 4 via internet te volgen?