CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, juli 2009

 

 

Sjostakovitsj: Podrugi (de vriendinnen) (complete filmmuziek) op. 41a - Rule, Britannia! op. 28 - Salute to Spain op. 44 ­- Symfonisch deel (1945, onvoltooid).

Celia Sheen (theremin), Kamil Barczewski (bas), Camerata Silesia o.l.v. Anna Szotak, Pools Nationaal Radio Symfonie Orkest o.l.v. Mark Fitz-Gerald.

Naxos 8.572138 • 73' •


Een cd met niet minder dan vier wereldpremičres van Sjostakovitsj! Hierbij moet wel worden aangetekend dat het deels om reconstructies gaat, hetgeen vooral de muziek van Podrugi geldt. Van alle composities was overigens nog zoveel origineel materiaal beschikbaar dat de hier te beluisteren werken niet veel zullen verschillen van de originele partituren. Hoewel er veel mensen betrokken waren bij dit project is de drijvende kracht dirigent Mark Fitz-Gerald. Het aan de componist gewijde DSCH Journal noemde hem "one of the indespensable Shostakovich interpreters".

Op cd-gebied is het niet te merken, maar Fitz-Gerald blijkt een belangrijk muziekwetenschapper waar het om Sjostakovitsj gaat. Naast de nu uitgebrachte vier composities reconstrueerde hij eerder de filmmuziek van Odna. Na de succesvolle premičre hiervan in Nederland, werd dit door Naxos op cd uitgebracht.

Nu heeft Mark Fitz-Gerald de filmmuziek van Sjostakovitsj's Podrugi (de vriendinnen) gereconstrueerd. De ruim drie kwartier durende muziek vormt de hoofdschotel van deze cd. Er is overigens al veel filmmuziek van Sjostakovitsj op cd beschikbaar. Het KCO onder Riccardo Chailly bracht The film album uit, op Chandos en Naxos verschenen enkele cd's en van Capriccio is zelfs een box met 7 cd's met Sjostakovitsj' filmmuziek verkrijgbaar. 

Het is frappant dat Podrugi een weinig orkestraal karakter heeft. Muziek voor strijkkwartet, soms met een of meer instrumenten aangevuld, afgewisseld met heroďsche trompetmuziek en enkele kleinschalige vocale gedeeltes vormen het grootste deel van Podrugi. Opvallend zijn enkele verschillend geďnstrumenteerde versies van de Internationale, waarvan de versie voor theremin wellicht de meest bijzondere is. Misschien is Sjostakovitsj geďnspireerd door de onlangs op deze site besproken symphony of signals van Arseny Avraamov, die evenzeer opvallende versies van de Internationale arrangeerde.

De film van Lev Arnstjam gaat over drie jonge vrouwen die hun leven als verpleegsters wijden aan de zaak van het socialisme en speelt zich voornamelijk af in de jaren rond 1917. De compositie is echter niet zo beeldend dat de luisteraar zonder beeld het verhaal volgen kan. Heel belangrijk is dat ook niet. Juist vanwege de kamermuzikale aard is het interessant om naar deze filmmuziek van de circa 30-jarige Sjostakovitsj te luisteren. Het blijft boeiend om te constateren dat hij zulke goede en aantrekkelijke werken schreef, terwijl filmmuziek toch vaak als tweederangs muziek beschouwd werd. 

Rule, Britannia! en Salute to Spain zijn composities voor het theater, die Sjostakovitsj in de jaren '30 schreef. Rule, Britannia! was van de in 1938 geëxecuteerde regisseur Adrian Piotrovski en werd nooit uitgevoerd. De titel heeft niets te maken met het bekende stuk van Thomas Arne, maar heeft betrekking op een Britse kanonneerboot met deze naam. Het gaat om de strijd tussen de zwarthemden (fascisten) van deze boot en de communisten. Een thema zoals dat ook voorkomt in Sjostakovitsj' ballet Het gouden tijdperk. De compositie bestaat uit orkestrale en koorgedeeltes, met veel snelle en dynamische muziek, als uitbeelding van de strijd. De reconstructie is van belang voor de toegewijde Sjostakovitsj fan, maar verder niet bijster interessant.

Salute to Spain van Alexander Afinogenov verscheen ten tijde van de Spaanse burgeroorlog in de jaren '30 die uiteindelijk door de conservatieve generaal Franco en zijn manschappen gewonnen werd. Uiteraard behoorde de Sovjet-Unie tot zijn tegenstanders en is Salute to Spain 'goede socialistische' muziek.

Naast enkele trompetfanfares en een mars bevat het werk enige vocale delen. De keus voor het opzwepende Spaanstalige ˇA Las barricades! lijkt misschien omstreden maar is terug te voeren op de keus van regisseur Afinogenov. Samen met het in het Russisch gezongen klaaglied over de heldin Rosita en de instrumentale treurmars over een andere heldin, haar zus Lucia, is Salute to Spain een interessanter en meer geslaagd werk dan Rule, Britannia!   

Het onvoltooide symfonische deel uit 1945 was van origine gepland als eerste deel van de negende symfonie. Op dat moment was Sjostakovitsj nog van plan een overwinningssymfonie met koor en solisten te schrijven, een compositie als herinnering aan de triomf op nazi-Duitsland.

Het niet geheel voltooide deel werd voltooid door Mark Fitz-Gerald en zou prima hebben gepast in de symfonie die Sjostakovitsj aanvankelijk voor ogen stond, want het klinkt energiek, overweldigend en heroďsch. Maar tegelijkertijd is het luid, zwaar georkestreerd en wat monotoon. Toen Sjostakovitsj uiteindelijk een heel andere invulling aan zijn negende symfonie gaf paste dit wat bombastische gedeelte niet en verwierp hij het. Later, onder meer in zijn tiende symfonie, gebruikte hij overigens wel materiaal uit dit deel.

De reconstructies van Mark Fitz-Gerald zijn zonder meer als geslaagd te bestempelen. Hetzelfde geld voor zijn directie van het Poolse orkest. Hoewel juist in de meer kamermuzikale delen weleens iets af te dingen valt op de kwaliteiten van de solisten speelt het orkest uiterst degelijk en geďnspireerd. Fijn voor de vrienden van het orkest die deze opname financieel steunden dat het geheel zo geslaagd is.

Het boekje met veel foto's biedt de lezer veel tekst met uitgebreide verantwoording voor de reconstructies. Gelukkig zijn ook de teksten van de gezongen delen geheel terug te vinden. Al met al een succesvolle productie, die echter hoofdzakelijk voor de echte Sjostakovitsj liefhebber van groot belang is.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links